Τί Είναι η Συνείδηση; (μέρος πρώτο)

Τί Είναι η Συνείδηση; (μέρος πρώτο) Βιβλική Μελέτη

  Του Χρύσανθου Θεοχάρη

Αναφερθήκαμε ήδη στη Συνείδηση σαν συνώνυμο των εννοιών Υπερεγώ, Γονιός μέσα μας, Φιλοσοφία Ζωής, Βασική Κατεύθυνση Ζωής, Σύστημα Αξιών, Φρόνημα, Καρδιά. Επειδή όμως πρόκειται για έννοια πολύ γνωστή και πολύχρηστη,  με αναφορές σχεδόν πάντα σε συνάφειες ηθικο-θρησκευτικές, έκρινα πως χρειάζεται ειδική και ουσιαστικά αυτόνομη αναφορά η οποία απαιτεί μια πιο ολοκληρωμένη Βιβλική παρουσίαση. 

Επιγραμματικά, η Συνείδηση είναι ο ατομικός/προσωπικός βιωματικός καταστατικός χάρτης που διαρκώς ανανεώνεται, αναθεωρείται και επικαιροποιείται. Δεν πρόκειται για κάτι στατικό. Παράλληλα, σαν Φιλοσοφία ζωής και Σύστημα Αξιών που είναι, χρειάζεται πίστωση χρόνου καθώς και πρόβλεψη για «μεταβατικές διατάξεις» μέχρι την πλήρη αφομοίωση των συνεχών «αναθεωρήσεων». Τα στοιχεία αυτά με σαφήνεια προκύπτουν μέσα απ’ τις σελίδες της Καινής Διαθήκης.

Πολλοί πιστεύουν πως η συνείδηση είναι ένας έμφυτος ηθικός κώδικας με τον οποίο ο κάθε άνθρωπος έρχεται στον κόσμο. Πολλές Εκκλησίες προχωρούν ένα μεγάλο βήμα πιο πέρα και διδάσκουν πως ο έμφυτος αυτός ηθικός νόμος έχει «αχρειωθεί» - αχρηστευτεί – εξ αιτίας του «Προπατορικού Αμαρτήματος», με αποτέλεσμα ο «πτωτικός άνθρωπος» να είναι ανίκανος να πράξει το καλό. Δεν είναι πολλοί εκείνοι που γνωρίζουν το πλήρες περιεχόμενο των θεολογικών αυτών εννοιών και κατά πόσον τις προσυπογράφουν συνειδητά. Δεσμεύομαι να ασχοληθώ με τα θέματα αυτά στο εγγύς μέλλον.

Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη λοιπόν, η κατάσταση στην οποία βρίσκεται η συνείδηση κάποιου εξαρτάται απ’ τον τρόπο που ζει και απ’ τη σχέση του με το Θεό. Όπως αναλύουμε στη συνέχεια, η συνείδηση κάποιου μπορεί να είναι αγαθή, Α Τιμ. 1:5, - καθαρή, Α Τιμ. 3:9 - κακή, Εβρ. 10:22 – πωρωμένη, Α Τιμ. 4:2 – μολυσμένη, Τίτος 1:15. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος και αυτό συμπεριλαμβάνει τον Αδάμ και την Εύα, είναι από ένστικτο και απ’ τη φύση του εγωιστής, συμφεροντολόγος και σκέφτεται πονηρά για να επιβιώσει και να προστατέψει τα καλώς ή κακώς εννοούμενα συμφέροντά του. Οπότε, χρειάζεται αγώνας για να μάθει να σκέφτεται και να ενεργεί σωστά και ηθικά. 

Είναι λοιπόν η Συνείδηση έμφυτος ηθικός νόμος; Γεννιόμαστε δηλαδή με κάποιο Νόμο μέσα μας; Το ότι πρόκειται για ηθικό νόμο δεν υπάρχει αμφιβολία. Το ότι είναι έμφυτος, πολύ δύσκολα θα μπορέσει να θεμελιωθεί βιβλικά. Το μπέρδεμα δημιουργείται απ’ τις αναφορές του Παύλου στην προς Ρωμαίους Επιστολή του προς τους Ιουδαίους που ζουν στη Ρώμη και είναι, κυρίως, Χριστιανοί: 

Ρωμαίους 2:14-15

 Όσο για τα άλλα έθνη, που δε γνωρίζουν το νόμο, πολλές φορές κάνουν από μόνοι τους [φύσει] αυτό που απαιτεί ο νόμος. Αυτό δείχνει πως, αν και δεν τους δόθηκε ο νόμος, μέσα τους υπάρχει νόμος. Η διαγωγή τους φανερώνει πως οι εντολές του νόμου είναι γραμμένες στις καρδιές τους· και σ’ αυτό συμφωνεί και η συνείδησή τους, που η φωνή της τους τύπτει ή τους επαινεί, ανάλογα με τη διαγωγή τους.

Ο Νόμος για τον οποίο κάνει λόγο ο Παύλος στην περικοπή αυτή δεν είναι άλλος απ’ τον Ιουδαϊκό Νόμο, ο οποίος φυσικά δεν δόθηκε στα «Έθνη». Όμως, όπως οι Ιουδαίοι πήραν το Νόμο απ’ το Θεό, τον μελετούν και τον διδάσκουν στα παιδιά τους, δεν γεννιούνται δηλαδή με το Νόμο μέσα τους, το ίδιο και οι Εθνικοί (ειδωλολάτρες) μεγαλώνουν και ανατρέφονται με κάποιες βασικές ηθικές αρχές και αξίες, οι οποίες ριζώνουν μέσα τους και καταλήγουν να γίνουν η Βασική Κατεύθυνση Ζωής, το Φρόνημα, ο νόμος της Καρδιάς τους, σε τελική ανάλυση η Συνείδησή τους. Έτσι «από μόνοι τους» δηλαδή απ’ τη φύση τους ή φυσικά ή φυσιολογικά εφαρμόζουν λίγο πολύ τον ίδιο νόμο που έχουν και οι Ιουδαίοι – εννοείται ΟΧΙ τα της λατρείας και τα άλλα ιδιαίτερα του Ιουδαϊσμού. Όταν εφαρμόζουν τον νόμο αυτόν η συνείδηση τους, δηλαδή η καρδιά τους τους επαινεί, ενώ όταν τον παραβιάζουν τους κατακρίνει.

Η Καινή Διαθήκη στο πρωτότυπο χρησιμοποιεί τη λέξη «φύσις» σε διάφορες φράσεις ή παράγωγά της. Οι λέξεις αυτές ΔΕΝ έχουν ηθικό ή πνευματικό περιεχόμενο. Αναφέρονται στη φυσική, σωματική, υλική, ακόμη και κοινωνική πραγματικότητα στην οποία ανήκουμε. Δεν είναι ατομικό μας δικαίωμα να χρησιμοποιούμε τις λέξεις όπως θέλουμε ή όπως μας βολεύει. Ένα «Ταμείο», ένα καλό επιστημονικό λεξικό που να περιλαμβάνει τη χρήση των λέξεων στην Καινή Διαθήκη (π.χ. Δημητράκος, Liddell – Scott – Κωνσταντινίδης, κ.ά. εξειδικευμένα ξενόγλωσσα) και τέλος μια καλή σύγχρονη μετάφραση που σέβεται τους μεταφραστικούς κανόνες, θα μας προστατέψει απ’ τις κακοτοπιές της αυθαιρεσίας και της επιπολαιότητας. Να και μερικά παραδείγματα – βασισμένα στην εξαιρετική Δημοτική Μετάφραση της Βιβλικής Εταιρίας - για του λόγου το αληθές :

Ρωμαίους 2:14-15  

«φύσει τὰ τοῦ νόμου ποιῶσιν» σημαίνει απλούστατα ότι εντελώς φυσικά και φυσιολογικά «κάνουν από μόνοι τους αυτό που απαιτεί ο νόμος".

Ρωμαίους 2:27 

 «ἡ ἐκ φύσεως ἀκροβυστία» σημαίνει «ο απερίτμητος», δηλαδή αυτός που είναι στη φυσική κατάσταση της μη-περιτομής, όπως δηλαδή γεννιούνται οι άνθρωποι φυσικά-κανονικά, σ’ αντίθεση προς τους Ιουδαίους οι οποίοι εφαρμόζουν την περιτομή στα αρσενικά παιδιά – που ισοδυναμεί με παρέμβαση στην «εκ φύσεως ακροβυστία». Η περιτομή δηλαδή δεν είναι «εκ φύσεως» αλλά «παρά φύσιν», κάτι που έχουμε και στο επόμενο παράδειγμα της αγριελιάς και της ήμερης ελιάς.

Ρωμαίους 11:21, 24 

Πρόσεξε, μήπως ο Θεός, που δε λυπήθηκε τα φυσικά κλαδιά [«των κατά φύσιν κλάδων»], δε λυπηθεί ούτε εσένα … Σκέψου τη δική σου περίπτωση: Φυσιολογικά ανήκεις σε μια αγριελιά, και σ’ έκοψε και σε μπόλιασε στην ήμερη ελιά αντίθετα προς τη φύση. [σὺ ἐκ τῆς κατὰ φύσιν ἐξεκόπης ἀγριελαίου καὶ παρὰ φύσιν ἐνεκεντρίσθης εἰς καλλιέλαιον], Το ίδιο και καλύτερα μπορεί ο Θεός να ξαναμπολιάσει και τους Ιουδαίους στην ήμερη ελιά, όπου φυσιολογικά ανήκουν. 

(ΔΗΛΑΔΗ: Οι ειδωλολάτρες που πίστεψαν στο Χριστό, αποτελούσαν, μεταφορικά μιλώντας, τα φυσικά κλαδιά ενός δένδρου της φύσης που δεν είχε δεχτεί ανθρώπινη παρέμβαση, με άλλα λόγια μιας αγριελιάς. Χάρη στην πίστη τους κόπηκαν απ' την αγριελιά και στη συνέχεια μπολιάστηκαν πάνω σε μια ήμερη ελιά, η οποία αντιπροσωπεύει το Λαό του Θεού. Αρχικά όλα τα κλαδιά της «ήμερης ελιάς» (καλλιέλαιος) ήταν Ισραηλίτες. Όσοι Ισραηλίτες-κλαδιά δεν πίστεψαν στο Χριστό αποκόπηκαν και στη θέση τους μπολιάστηκαν όσοι «απ’ τα έθνη» πίστεψαν στο Χριστό. Αυτό βέβαια ήταν «παρά φύσιν», δηλαδή «αντίθετα προς τη φύση» ή αλλιώς αντίθετο προς τη «φυσική» = φυσιολογική και συνήθη διαδικασία, σύμφωνα με την οποία κόβουμε ένα κλαδί απ’ την ήμερη ελιά και το μπολιάζουμε πάνω στην αγριελιά για να γίνει ήμερη. Όποιος γνωρίζει από περιβόλια, γνωρίζει τί εννοεί ο Παύλος).

Α Κορινθίους 11:13-14:  

[ἐν ὑμῖν αὐτοῖς κρίνατε· πρέπον ἐστίν γυναῖκα ἀκατακάλυπτον τῷ θεῷ προσεύχεσθαι; οὐδέ ἡ φύσις αὐτή διδάσκει ὑμᾶς ὅτι ἀνήρ μεν ἐάν κομᾷ, ἀτιμία αὐτῷ ἐστιν;]

"Κρίνετε και μόνοι σας: ταιριάζει στη γυναίκα να προσεύχεται στο Θεό με ακάλυπτο κεφάλι; Η ίδια η φύση μάς διδάσκει πως είναι ντροπή για τον άντρα να έχει μακριά μαλλιά, ενώ για τη γυναίκα είναι τιμή τα μακριά μαλλιά."

Εδώ «η φύσις» και το και το «εν υμίν αυτοίς κρίνατε» (κρίνατε και μόνοι σας) είναι ξεκάθαρο πως παραπέμπουν σε καθαρά κοινωνικά κριτήρια της εποχής εκείνης, εννοείται. Ο Παύλος επικαλείται τα κοινωνικά δεδομένα της Κορίνθου (τουλάχιστον) τα οποία γνωρίζουν καλά οι ίδιοι και τους πετάει το μπαλάκι να πάρουν θέση σχετικά με τη συνήθεια του καλύμματος (γενικά και όχι μόνο στις συνάξεις) καθώς και για το μήκος των μαλλιών τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών (επίσης γενικά και όχι μόνο στις συνάξεις). «Δείτε τον κοινωνικό σας περίγυρο», τους λέει, και πείτε μου τι διαπιστώνετε. Ταιριάζουν με τον ισχύοντα καθωσπρεπισμό η αφαίρεση του καλύμματος και τα κοντά μαλλιά για τις γυναίκες και τα μακριά μαλλιά για τους άνδρες; Η ερώτηση είναι βέβαια ρητορική και η αυτονόητη απάντηση που εξυπακούεται είναι πως «δεν ταιριάζουν, αντίθετα μάλιστα, φέρνουν πάνω σας ντροπή».

Ιακώβου 3:7: 

Όλα τα είδη των θηρίων [ φύσις θηρίων] και των πτηνών, των ερπετών και των θαλασσινών, δαμάστηκαν και δαμάζονται από τον άνθρωπο [δεδάμασται τῇ φύσει τῇ ἀνθρωπίνῃ]».

Έχουμε δηλαδή «φύσις θηρίων» = είδη θηρίων και «φύσις ανθρωπίνη» = άνθρωπος ή αλλιώς ανθρώπινη φύση ή ανθρώπινο γένος. Πολύ απλά τα πράγματα, υπό τον απλούστατο όρο να δέχεται κάποιος τις σημασίες και τις χρήσεις των λέξεων και βεβαίως να σέβεται και να τιμάει τα Βιβλικά κείμενα.

Η Συνείδηση του Παύλου Προσωπικά

Το παράδειγμα του Παύλου και τα λεγόμενά του για το θέμα της συνείδησης δεν μπορεί παρά να μας διαφωτίσει. Όπως γίνεται φανερό απ’ όσα δηλώνει ο ίδιος για τον εαυτό του, πάντα και σε όλη του τη ζωή ακολουθούσε τη συνείδησή του τόσο σε σχέση με το Θεό όσο και σε σχέση με τους ανθρώπους. Δείτε τί δηλώνει: 

Πράξεις 23:1

Αδερφοί, εγώ έχω ήσυχη τη συνείδησή μου ότι σ’ όλη μου τη ζωή μέχρι σήμερα υπηρέτησα το Θεό. [Ἄνδρες ἀδελφοί, ἐγὼ πάσῃ συνειδήσει ἀγαθῇ πεπολίτευμαι τῷ θεῷ ἄχρι ταύτης τῆς ἡμέρας.]

Πράξεις 24:1

Γι’ αυτό κι εγώ προσπαθώ να έχω πάντοτε καθαρή συνείδηση απέναντι στο Θεό και στους ανθρώπους. [καὶ αὐτὸς ἀσκῶ ἀπρόσκοπον συνείδησιν ἔχειν προς τον θεόν καὶ τους ἀνθρώπους διὰ παντός.]

Β Τιμόθεο 1:3

Ευχαριστώ το Θεό, τον οποίο λατρεύω με καθαρή συνείδηση, όπως και οι πρόγονοί μου. [Χάριν ἔχω τῷ θεῷ, ᾧ λατρεύω ἀπό προγόνων ἐν καθαρᾷ συνειδήσει]. 

Τί σημαίνουν όλα αυτά; Αναφορικά με το χαρακτήρα του και την προσωπικότητά του θα συμφωνήσουμε απόλυτα πως ο Παύλος ήταν πάντα συνεπής με τις αρχές και τις αξίες του. Όμως ειδικά για τα θρησκευτικά του πιστεύω, έχουμε απ’ τη μια μεριά τον Παύλο που ήταν με το παραπάνω ζηλωτής του Ιουδαϊσμού και των προγονικών παραδόσεων, πρόθυμος να κάνει τα πάντα να αντισταθεί και να τιμωρήσει, ακόμη και με θάνατο, καθέναν που έθιγε και πρόσβαλε την πατροπαράδοτη Ιουδαϊκή θρησκεία του, έχουμε όμως απ’ την άλλη τον Παύλο που κάνει απίστευτη και θεαματική θρησκευτική στροφή=αλλαγή 180 μοιρών και γίνεται υπέρμαχος όλων εκείνων των πιστεύω που καταδίκαζε και καταδίωκε. Στους Φιλιππησίους 3:1-11 συγκρίνει τα δυο στάδια-φάσεις της ζωής του, λέγοντας ανάμεσα στ’ άλλα…

Εβραίος γέννημα θρέμμα· ως προς την εξήγηση του νόμου ανήκα στους Φαρισαίους· καταδίωκα με ζήλο την εκκλησία και ήμουν άμεμπτος σε ό,τι αφορά την τήρηση του νόμου. Αυτά όμως που άλλοτε για μένα ήταν πλεονεκτήματα, τώρα με την πίστη στο Χριστό τα βλέπω σαν μειονεκτήματα. (στίχος 7) 

Πώς γίνεται να κυνηγάει χωρίς έλεος κάτι και κάποιους και στη συνέχεια να ταυτίζεται μ’ αυτούς και τη μοίρα τους φτάνοντας στο σημείο να γίνει «ο πρώτος μετά τον Ένα» και να είναι έτοιμος να δώσει τη δική του ζωή του γι’ Αυτόν; Τα έκανε όλα αυτά με την ίδια «καθαρή συνείδηση»; Βεβαίως! Η συνείδησή του δεν έπαψε να λειτουργεί σωστά και να κάνει τη δουλειά της σωστά και άψογα. Στην «πρώτη του ζωή» ζούσε σαν Εβραίος και σαν Φαρισαίος σεβόμενος τη συνείδησή του και απολαμβάνοντας τους επαίνους της συνείδησής του. Στη «δεύτερη ζωή του» η συνείδησή του αναπρογραμματίστηκε, αναθεωρήθηκε και αναπροσανατολίστηκε. Αυτό δεν έγινε μέσα σε μια νύχτα. Μετά το δραματικό συναπάντημα με τον Ιησού στο δρόμο της Δαμασκού όλα αλλάζουν και μέχρις ένα σημείο όλα εξηγούνται. Όλα; Όχι ακριβώς! Κάποια πράγματα μπορούν και αλλάζουν άμεσα ή έστω σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σίγουρα η συνάντηση εκείνη με τον Κύριο έπαιξε τεράστιο ρόλο. Απ’ ότι φαίνεται όμως μεσολάβησαν και άλλα. Στην προς προς Γαλάτας 1:15-20 κάνει λόγο για κάποια ταξίδια, ένα απ’ αυτά στην Αραβία για το οποίο ουσιαστικά βρισκόμαστε στο σκοτάδι. Μετά απ’ αυτό το ταξίδι, επιστρέφει στη Δαμασκό και μετά άλλα τρία ολόκληρα χρόνια επισκέπτεται την Ιερουσαλήμ και συναντάει τους αποστόλους, στους οποίους παρουσιάζει το Ευαγγέλιο που κηρύττει. Δεν μπορούμε να μπούμε σ’ αυτές τις πτυχές του θέματος. Το γεγονός που εξετάζουμε εμείς σ’ αυτό το σημείο είναι ότι η συνείδησή του πέρασε από στάδια αλλαγών και ότι ο Παύλος πάντα ενεργούσε με βάση τις αρχές και αξίες του, με άλλα λόγια με βάση τη συνείδησή του.

Τί Σημαίνει Αδύνατη Συνείδηση;  

Βλέπουμε λοιπόν πως η συνείδηση κάποιου μπορεί να αλλάξει. Χρειάζεται όμως κάποια πίστωση χρόνου, μικρή για κάποια θέματα, μεγαλύτερη για άλλα. Όσο πιο βαθιά ριζωμένο είναι κάποιο βιωματικό θέμα/πιστεύω/πεποίθηση στην καρδιά κάποιου, τόσο πιο δύσκολα ξεριζώνεται και περισσότερος χρόνος χρειάζεται. Σημαντικό ρόλο παίζουν η σπουδαιότητα που είχε κάποιο «πιστεύω», η ηλικία, η μόρφωση, η προσωπικότητα του ανθρώπου και διάφοροι άλλοι παράγοντες. Όπως μπορούμε να καταλάβουμε, ένας θρησκευτικά αδιάφορος άνθρωπος με ευρεία κοινωνική παιδεία και αντίληψη, όταν πάρει «στα ζεστά» την ένωσή του με τον Χριστό, έχει λαμπρές προοπτικές να κάνει σχεδόν οποιαδήποτε αλλαγή – και η ενσωμάτωση της αλλαγής να ολοκληρωθεί σχετικά γρήγορα και χωρίς “αναταράξεις”. 

Κατά το διάστημα που υπάρχει ρευστότητα, όσο δηλαδή είναι σε εξέλιξη η «διαδικασία» αφομοίωσης των καινούργιων στοιχείων, χρειάζεται προσοχή, υπομονή, ελαστικότητα και οπωσδήποτε ποιμαντική σύνεση και σοφία. Όχι πίεση, δεν παρατραβάμε το σκοινί γιατί μπορεί να γίνει ζημιά. Πολλοί σημερινοί Χριστιανοί ή ηγετικά στελέχη εκκλησιών είναι απόλυτοι στις απαιτήσεις τους για ορατή (εξωτερική) συμμόρφωση με αποτέλεσμα να ζημιώνουν πνευματικά τους αδερφούς τους – κατά κανόνα νέους στην πίστη ή ακόμη και νέους στην ηλικία - που συμβαίνει να είναι αδύνατοι στις νέες τους πεποιθήσεις. Θέλουν αλλαγή «εδώ και τώρα». Όταν δεν δουν γρήγορα και απτά αποτελέσματα, βγάζουν την ετυμηγορία πως αυτό το άτομο «δεν αναγεννήθηκε πραγματικά». Τί κρίμα! Ίσως πιστεύουν πως ο Θεός και το Πνεύμα κάνουν με κάποιο αυτόματο τρόπο την αλλαγή ή τις αλλαγές που χρειάζεται κάποιος. Σαν αποτέλεσμα όλοι - κυρίως οι καινούργιοι - γρήγορα παίρνουν το μάθημα πως στις τοπικές εκκλησίες/συναθροίσεις πρέπει να το παίζουν σούπερ-Χριστιανοί!! για λόγους . . ."διαφημηστικούς". Γι’ αυτό και οι σκληρές κριτικές και τα κουτσομπολιά για «τους άλλους» βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Μιλάμε για την αποθέωση της έλλειψης αυτογνωσίας και του στρουθοκαμηλισμού! Τα εδάφια που εξετάζουμε εδώ δείχνουν πως η πραγματικότητα είναι άλλη. Όσο για το Πνεύμα, «εἰ ζῶμεν πνεύματι, πνεύματι και στοιχῶμεν» = “Αφού, λοιπόν, ζούμε με τη δύναμη του Πνεύματος, πρέπει ν’ ακολουθούμε το Πνεύμα” (Γαλάτας 5:25). Δηλαδή, το Πνεύμα μας λέει «στοιχηθείτε» και εμείς υπακούμε και ακολουθούμε στις οδηγίες του. Στο βαθμό που εμείς επιλέγουμε να «σπέρνουμε» = να στοχεύουμε ή «επενδύουμε» στο Πνεύμα, έρχεται αντίστοιχα ο καρπός/καρποί του Πνεύματος και στο βαθμό που εμείς επιλέγουμε να «σπέρνουμε» = να επενδύουμε ή αλλιώς να αφηνόμαστε στις επιθυμίες του «παιδιού μέσα μας» = στα ένστικτα, δηλαδή σ’ αυτό που η Κ.Δ. αποκαλεί «σάρκα», αυξάνονται και πληθύνονται οί αντίστοιχοι καρποί της κοσμικότητας (Γαλάτας 6:7-8). Περισσότερα για τα θέματα αυτά σε μελλοντικές αναλύσεις.

Στις παρακάτω δυο περικοπές απ’ την Πρώτη προς Κορινθίους Επιστολή του Παύλου έχουμε την ευκαιρία να δούμε αρκετά πράγματα  που αφορούν τη συνείδηση, όπως:

1. Οι οδηγίες του Παύλου αφορούν ένα σημαντικότατο βιωματικό θέμα που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι που την εποχή εκείνη άφηναν την ειδωλολατρεία και τον πολυθεϊσμό και ομολογούσαν πίστη στον Ιησού. Πρόκειται για τα ειδωλόθυτα, τα κρέατα των ζώων που είχαν προσφερθεί θυσία στα είδωλα και τα οποία στη συνέχεια είτε καταναλώνονταν απ’ τους λατρευτές των ειδώλων στους ειδωλολατρικούς ναούς είτε κατέληγαν στην κρεαταγορά και πουλιούνταν μαζί με τα υπόλοιπα κρέατα.

2. Υπήρχε περίπτωση να βρει τα ειδωλόθυτα «στο δρόμο του» είτε ένας ειδωλολάτρης για τον οποίο δεν υπήρχε κανένα δίλημμα - είτε ένας ώριμος Χριστιανός ο οποίος επίσης δεν αντιμετώπιζε κάποιο δίλημμα γιατί απλούστατα έβλεπε το κρέας αυτό όπως και όλα τα κρέατα, χωρίς δηλαδή κάποια ιερότητα - είτε τέλος κάποιος σχετικά καινούργιος στη Χριστιανική πίστη ο οποίος ακόμη συνέδεε το κρέας αυτό με τον (ψεύτικο) θεό και κατά συνέπεια το θεωρούσε «τζιζ», μολυσμένο. Η καρδιά του χτυπούσε καμπανάκι και η συνείδησή του κλοτσούσε γιατί άλλα ήταν καταγραμμένα εκεί και άλλα άκουγε να λέγονται το τελευταίο διάστημα στις Χριστιανικές συνάξεις. 

3. Όταν άλλα λέει το μυαλό (με βάση τα κηρύγματα και τις διδαχές των ποιμένων-διδασκάλων της εκκλησίας) και άλλα η καρδιά και τα βιώματα απ’ την προηγούμενη ειδωλολατρική του ζωή, τότε υπάρχει εσωτερική σύγκρουση, μπέρδεμα και πιθανόν και άλλα χειρότερα.

4. Σε κάποιο σπίτι λοιπόν ή ίσως και σε κάποια «αίθουσα συνεστιάσεων» της τοπικής ειδωλολατρικής κοινωνίας ή σε ένα κρεοπωλείο τυχαίνει ο νέος Χριστιανός να δει έναν ώριμο Χριστιανό είτε να τρώει είτε να αγοράζει κρέας που είχε προσφερθεί θυσία στα είδωλα. Βέβαια για τον ώριμο, ενημερωμένο και με «επικαιροποιημένη» συνείδηση πιστό ισχύουν τα λόγια του Παύλου: 

Α Κορινθίους 10:25-26:

"Τρώτε ό,τι πουλιέται στην αγορά των κρεάτων, χωρίς να ρωτάτε για την προέλευσή τους, ώστε να μη δημιουργείτε πρόβλημα συνειδήσεως· γιατί, σύμφωνα με τη Γραφή, στον Κύριο ανήκει η γη και καθετί πάνω σ’ αυτήν".

5. Νέος πιστός κατά κανόνα σημαίνει «αδύνατες» Χριστιανικές πεποιθήσεις και αυτό με τη σειρά του σημαίνει αδύνατη πίστη και «αδύνατη συνείδηση». Αυτό δεν είναι συνετό να το αγνοήσει ο ώριμος πιστός που πατάει στέρεα στο έδαφος της Πίστης. Στην περίπτωση όμως που κάνει το λάθος να το αγνοήσει, τότε θα έχουμε αντιπαράθεση ανάμεσα στη συνείδηση του ώριμου πιστού και στη συνείδηση του νέου πιστού, ο οποίος όπως είναι λογικό «ψάχνει να βρει το βηματισμό του». Ο Παύλος προτείνει στον ώριμο πιστό να μην κάνει χρήση βέτο υπέρ της πνευματικής του ελευθερίας και των πνευματικών του δικαιωμάτων, αλλά μάλλον να σεβαστεί την αδύνατη συνείδηση του νέου πιστού «για τον οποίο ο Χριστός έδωσε τη ζωή του». Πληγώνοντας τη συνείδηση του νέου πιστού ο ώριμος πιστός αμαρτάνει απέναντι στον ίδιο το Χριστό. Η συνείδησή μου δηλαδή δεν είναι απαραίτητα ίδια με τη δική σου ή τη συνείδηση κάποιου άλλου. . . .
Το περιεχόμενο της συνείδησης είναι τόσο διαφορετικό όσο και η ταυτότητα και η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου. Εκεί υπάρχει το πλήρες ιστορικό του κάθε ανθρώπου, το σύνολο της ψυχικής και πνευματικής ζωής του. 

6. Όταν ο Παύλος μιλάει για «αδύνατη πίστη» δεν αναφέρεται στην πίστη που έχει κάποιος στο Χριστό, αλλά στην πίστη ή πεποίθηση πάνω στο συγκεκριμένο θέμα και τη «θέση» που κατέχει το αντικείμενο στη συνείδησή του. Θα το δούμε αυτό πιο ξεκάθαρα στη 2η συνέχεια αυτού του άρθρου, και συγκεκριμένα στην επιστολή προς Ρωμαίους κεφάλαιο 14. Όταν κάνουμε κάτι που ΔΕΝ έχει ακόμη ενσωματωθεί στη συνείδησή μας και δεν έχει γίνει πίστη μας (= σταθερή πεποίθησή μας) ζημιώνουμε τον εαυτό μας και «αμαρτάνουμε» παραβαίνοντας τη συνείδησή μας.

7. Πιστεύω θα παραδεχτείτε πως κατά κανόνα στις σύγχρονες συζητήσεις-συγκρούσεις για το ποιος οφείλει να υποχωρήσει στις «ευαισθησίες» του άλλου, οι ρόλοι του «δυνατού» και του «αδύνατου» έχουν ανατραπεί και είναι διαμετρικά αντίθετοι απ’ αυτούς που προτρέπει ο Παύλος. Στους χρόνους της Καινής Διαθήκης ο Παύλος ζητούσε απ’ τους “δυνατούς” να θυσιάσουν κάποια απ’ τα δίκια τους προκειμένου να διευκολυνθούν οι “αδύνατοι”, στους οποίους δίνονταν κάποια πίστωση χρόνου για λόγους συνειδήσεως. Σήμερα οι (υποτιθέμενοι) δυνατοί ζητούν ή ακόμη και απαιτούν απ’ τους (πολύ πιθανό) αδύνατους να πάψουν να είναι και να φέρονται ως αδύνατοι και να «αποφασίσουν» να είναι και να φέρονται σαν τους (υποτιθέμενους ώριμους) παλιούς στην πίστη Χριστιανούς. Το αποτέλεσμα είναι αρκετοί απ’ τους νέους στην πίστη να ξεκινούν την πνευματική τους πορεία με την «ξινή» γεύση του «ευγενοφανούς αυταρχισμού» εκείνων που θέλουν να αλλάξουν με το ζόρι τις συνειδήσεις των νεότερων στην ηλικία και στην πίστη αδερφών τους.   

Συγκρίνετε τώρα τις σκέψεις που προηγήθηκαν με τις περικοπές που ακολουθούν ώστε να κάνετε τις δικές σας διαπιστώσεις. Τα σχόλια είναι πάντα ευπρόσδεκτα, μια και κανένας δεν είναι τέλειος. 

Α Κορινθίους 8:7-13

«Ωστόσο δεν έχουν όλοι τη σωστή γνώση· μερικοί μάλιστα, που δεν έχουν ακόμα αποβάλει τη συνήθεια της ειδωλολατρίας, τρώνε τα ειδωλόθυτα σαν να ήταν κάτι ιερό, και η συνείδησή τους που είναι αδύνατη, τους κάνει να νιώθουν μολυσμένοι. Σωστά, δεν είναι οι τροφές που θα καθορίσουν τη θέση μας απέναντι στο Θεό· ούτε αν δε φάμε κάποια απ’ αυτές χάνουμε κάτι ούτε αν φάμε αποκτάμε κάτι παραπάνω. Προσέξτε όμως, μήπως το ελεύθερο αυτό δικαίωμά σας γίνει αιτία να σκοντάψουν και να πέσουν εκείνοι που η πίστη τους είναι αδύνατη. Πράγματι, αν κάποιος, απ’ αυτούς δει εσένα, που έχεις τη «γνώση», να κάθεσαι στο τραπέζι ενός ειδωλολατρικού ναού, η συνείδησή του, αφού αυτός είναι αδύνατος, δε θα παρασυρθεί από το παράδειγμά σου και δε θα παρακινηθεί να τρώει τα ειδωλόθυτα; Έτσι, η δική σου «γνώση» θα προκαλέσει το χαμό αυτού του αδύνατου, του αδερφού μας, για τον οποίον ο Χριστός έδωσε τη ζωή του. Αμαρτάνοντας όμως μ’ αυτό τον τρόπο απέναντι στους αδερφούς και πληγώνοντας τη συνείδησή τους που είναι αδύνατη, αμαρτάνετε απέναντι στον ίδιο το Χριστό.» 

Α Κορινθίους 10:27-29

«Όταν κάποιος μη χριστιανός σάς καλεί σε γεύμα και θέλετε να πάτε, ό,τι σας παραθέτουν στο γεύμα να το τρώτε χωρίς να εξετάζετε και να δημιουργείτε πρόβλημα συνειδήσεως. Αν όμως κάποιος στο τραπέζι σάς πει: «Αυτό το κρέας προέρχεται από θυσία στα είδωλα», μην το τρώτε, για χάρη εκείνου που σας έδωσε την πληροφορία και για χάρη της συνειδήσεως· αν και στον Κύριο ανήκει η γη και καθετί πάνω σ’ αυτήν. Κι όταν μιλάω για συνείδηση, δεν εννοώ τη δική σου αλλά τη συνείδηση του άλλου. 
«Αλλά γιατί», θα ρωτήσει κάποιος, «η δική μου ελευθερία συμπεριφοράς πρέπει να ρυθμίζεται ανάλογα με τη συνείδηση του άλλου; Αν εγώ με τη χάρη του Θεού μπορώ να τρώω ό,τι θέλω, γιατί με κακολογούν σαν αμαρτωλό, αφού γι’ αυτό που τρώω ευχαριστώ το Θεό;»
"Βέβαια, είτε τρώτε είτε πίνετε είτε ο,τιδήποτε άλλο πράττετε, πρέπει όλα να τα κάνετε για τη δόξα του Θεού. Αλλά, να ζείτε έτσι που να μη σκανδαλίζονται από τη διαγωγή σας ούτε οι Ιουδαίοι ούτε οι εθνικοί ούτε η εκκλησία του Θεού. Κάνετε όπως κι εγώ: Προσπαθώ να δημιουργώ επικοινωνία με όλους σε όλα τα πράγματα, επιδιώκοντας αυτό που συμφέρει όχι εμένα αλλά τους πολλούς, ώστε τελικά να σωθούν."

Στο Επόμενο – (δεύτερο μέρος): 

Υπάρχουν συνειδήσεις και συνειδήσεις  -- Πώς διαπλάθεται μια αγαθή-καλή συνείδηση; -- Πώς φτάνει κάποιος στην «επίγνωση»; Ρωμαίους κεφ. 14. για τις κρίσεις και τις επικρίσεις και περιθώρια διαφορετικών επιλογών σε κάποια θέματα.   

 

Τι Είναι Πνευματικότητα (2)

 

Τι Είναι Πνευματικότητα (2)

Χριστός και Πνευματικότητα

Του Χρύσανθου Θεοχάρη

Στη Βίβλο Χριστός και Πνευματικότητα είναι έννοιες αδιαχώριστες. Ο Χριστός και ο δρόμος του δίνει ουσία και πραγματικό περιεχόμενο στην πνευματικότητα. Σε τελική ανάλυση Χριστιανική πνευματικότητα είναι η εσωτερική κατάσταση και βίωση της σχέσης του πιστού με τον Θεό και τον Σωτήρα Χριστό, καθώς και η πορεία εμβάθυνσης αυτής της σχέσης. Επίσης, είναι η βαθιά αίσθηση του πιστού πως ανήκει στο Θεό, πως βρίσκεται σε αρμονία με το Θεό και με τον εαυτό του. Έτσι, ο εσωτερικός του κόσμος, δηλαδή οι αρχές του, οι αξίες του και τα όνειρά του, βρίσκεται σε αρμονία με τον εξωτερικό του κόσμο, δηλαδή με τον τρόπο που ζει και συμπεριφέρεται. Σαν αποτέλεσμα νοιώθει γαλήνη, χαρά, ασφάλεια στην πορεία του, και γενικά απολαμβάνει τη χάρη του Θεού.

Είναι όμορφο αυτό; Σίγουρα Ναι! Δύσκολο; Όχι! Το συναντούμε συχνά στους πιστούς; Δυστυχώς, για την πλειοψηφία των Χριστιανών τα ζηλευτά αυτά στοιχεία είτε δεν υφίστανται καθόλου είτε υφίστανται σε πολύ μικρό βαθμό. Ο λόγος πολύ απλός: Ο εσωτερικός τους κόσμος δεν βρίσκεται σε αρμονία με τον εξωτερικό τους κόσμο. Που σημαίνει πως πιστεύουν λιγότερο στον αληθινό Θεό και περισσότερο στους «θεούς» που λατρεύει και υπηρετεί η σημερινή κοινωνία. Γι’ αυτό και η ευσέβειά τους είναι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό προσποιητή και μόνο στα λόγια:

Χριστός:

Αυτός ο λαός με προσεγγίζει με τα λόγια,

και με τα χείλη με τιμά,

η καρδιά τους όμως βρίσκεται πολύ μακριά μου

          - Ματθαίος 15:9

Βιβλική Πνευματικότητα και Μυστικισμός

Ο Πνευματικός άνθρωπος σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη είναι ο ελεύθερος άνθρωπος. Η πνευματικότητά του δεν διαμορφώνεται απ’ τα «μη» και τα «πρέπει». Αυτά τα έχει ξεπεράσει. Η βίωση της σχέσης του με το Χριστό και ο συντονισμός του με το Πνεύμα του Θεού τον έφεραν στο σημείο που αυθόρμητα οδηγείται στις σωστές επιλογές. Αυτά βέβαια έρχονται προοδευτικά και μετά από συνεχή και συνεπή προσπάθεια, αλλά και πάλι, ποτέ και σε κανέναν δεν έφτασαν σε τέλεια και ολοκληρωμένη μορφή. Κάποια εδάφια της Καινής Διαθήκης που σχετίζονται με τις σημερινές έννοιες της Πνευματικότητας και του Μυστικισμού είναι τα παρακάτω:

Γαλάτας 2:19-20 – Ζει μέσα μου ο Χριστός

Έχω πεθάνει στο σταυρό μαζί με το Χριστό. Τώρα πια δε ζω εγώ, αλλά ζει στο πρόσωπό μου ο Χριστός. Κι η τωρινή σωματική μου ζωή είναι ζωή βασισμένη στην πίστη μου στον Υιό του Θεού, που με αγάπησε και πέθανε εκούσια για χάρη μου

Γαλάτας 5:22-25 – Ο καρπός του Πνεύματος

Ο καρπός του Αγίου Πνεύματος είναι η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η μακροθυμία, η καλοσύνη, η αγαθότητα, η πίστη, η πραότητα, η εγκράτεια. Τίποτε απ’ αυτά δεν καταδικάζει ο νόμος.  Άλλωστε όσοι είναι του Χριστού έχουν σταυρώσει τον αμαρτωλό εαυτό τους μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες του. Αφού, λοιπόν, ζούμε με τη δύναμη του Πνεύματος, πρέπει ν’ ακολουθούμε το Πνεύμα.

Κολοσσαείς 1:9-12 – Σοφία και σύνεση

Γι’ αυτό κι εμείς, αφότου μάθαμε τα νέα σας, δεν παύουμε να προσευχόμαστε για σας και να παρακαλούμε το Θεό να σας δώσει όλη τη σοφία και τη σύνεση που χαρίζει το Άγιο Πνεύμα, ώστε να γνωρίσετε στην εντέλεια το θέλημά του. Για να ζείτε με τρόπο αντάξιο του Κυρίου και κατά πάντα ευάρεστο σ’ αυτόν, να έχετε σαν καρπό κάθε λογής καλά έργα και να προοδεύετε στη βαθιά γνώση του Θεού, παίρνοντας δύναμη από τον ισχυρό και δοξασμένο Θεό. Έτσι σε κάθε περίσταση θα έχετε υπομονή και μακροθυμία, και θα ευχαριστείτε με χαρά το Θεό και Πατέρα, που μας αξίωσε να έχουμε μερίδιο στην κληρονομία των αγίων του που ζουν μέσα στο φως.

Κολοσσαείς 3:1-4 – Η ζωή μου κρυμμένη στο Χριστό εν τω Θεώ

Αφού, λοιπόν, αναστηθήκατε μαζί με το Χριστό, να επιδιώκετε τα αγαθά που βρίσκονται στον ουρανό, εκεί που κάθεται ο Χριστός στα δεξιά του Θεού· οι σκέψεις σας να είναι στραμμένες προς αυτά κι όχι προς τα γήινα πράγματα. Γιατί πεθάνατε μαζί με το Χριστό κι η ζωή σας είναι κρυμμένη μαζί με το Χριστό στο Θεό. Όταν ο Χριστός, που είναι η αληθινή ζωή μας, φανερωθεί, τότε κι εσείς θα φανερωθείτε μαζί του δοξασμένοι στην παρουσία του.

Εβραίους 5:14 – Εξάσκηση των πνευματικών αισθητηρίων

Η στέρεη τροφή είναι για τους ωρίμους, οι οποίοι με τη συνεχή χρήση έχουν εξασκήσει τα αισθητήρια όργανά τους, για να μπορούν να διακρίνουν το καλό απ’ το κακό.

Λουκάς 10:21 - Αγαλλίαση

Εκείνη τη στιγμή ο Ιησούς ένιωσε μέσα του αγαλλίαση, και είπε: «Σ’ ευχαριστώ Πατέρα, Κύριε του ουρανού και της γης, γιατί αυτά που απέκρυψες από τους σοφούς και τους συνετούς τα φανέρωσες στους ταπεινούς.

Α Πέτρου 1:6,8 - Τώρα δεν τον βλέπετε, πιστεύετε όμως σ’ αυτόν

Το Χριστό τον αγαπάτε, αν και δεν τον έχετε γνωρίσει κατ’ όψη. Τώρα δεν τον βλέπετε, πιστεύετε όμως σ’ αυτόν, κι αυτό σας γεμίζει ανείπωτη χαρά και αγαλλίαση, και προγεύεστε την τελική δόξα.

Φιλιππησίους 4:4-7 - Η ειρήνη του Θεού

Και η ειρήνη του Θεού, που είναι ασύλληπτη στο ανθρώπινο μυαλό, θα διαφυλάξει τις καρδιές και τις σκέψεις σας κοντά στον Ιησού Χριστό.

Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα του Πνευματικού Ανθρώπου (Πέρα απ’ τα καθαυτό Χριστιανικά)

1. Διαθέτει επαρκή γνώση των δεδομένων της ανθρώπινης φύσης και των περιορισμών της.

2. Διαθέτει υψηλό επίπεδο αυτογνωσίας, αυτο-αποδοχής, και αποδοχής των άλλων.

3. Έχει έντονη αίσθηση αρχών και αξιών, και τις βλέπει να διαπλάθουν τη ζωή του.

4. Διαθέτει υψηλό επίπεδο αυτονομίας. Δεν θα αρνηθεί να ενταχθεί σε κάποια κοινότητα, όχι όμως πάσει θυσία.

5. Η αυτονομία του τον οδηγεί να αποζητάει και τη μοναχικότητα για εσωτερικό διάλογο και επικοινωνία με το Θεό και τη φύση του.

6. Συχνά έχει μυστικιστικές-πνευματικές εξάρσεις και εμπειρίες - όταν θαυμάζει τη φύση, όταν μελετάει ένα μεστό κομμάτι του Λόγου, όταν απολαμβάνει ευλογημένη κοινωνία με πιστούς.

7. Συχνά εστιάζει το ενδιαφέρον του σε προβλήματα και θέματα που δεν τον αφορούν προσωπικά. Το βλέμμα του αγκαλιάζει και παγκόσμια κοινωνικά θέματα.

8. Έχει στενές σχέσεις με λίγους εκλεκτούς φίλους ή αγαπητά πρόσωπα.

9. Είναι διαφοροποιημένος σε μικρό ως μεγάλο βαθμό απ’ την επικρατούσα λατρεία και το κυνήγι του χρήματος και της περιουσίας. Δυστυχώς, πολύ λίγοι Χριστιανοί παίρνουν καλό βαθμό σ’ αυτό - οι περισσότεροι δυστυχώς έχουν πέσει στην παγίδα και πληρώνουν γι’ αυτό. Η Φιλοσοφία της Αυτάρκειας έχει τους πιο πολλούς οπαδούς όχι ανάμεσα στους πιστούς, αλλά ανάμεσα στους θρησκευτικά αδιάφορους. Και το κίνημα της Εθελούσιας Φτώχιας  ενώ συγκινεί συνειδητοποιημένους ανθρώπους χωρίς ιδιαίτερα θρησκευτικά ενδιαφέροντα, έχει μικρή απήχηση ανάμεσα στους πιστούς. Σύμφωνα με τα λόγια του Παύλου στην Επιστολή προς Φιλιππησίους 4:11-13 είναι άλλο πράγμα η προσπάθεια βελτίωσης της ζωής και άλλο η ειδωλοποίηση των υλικών. Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται πρωταρχικά στην εσωτερική κατάσταση και τη στάση ζωής ενός ανθρώπου, όχι στο αν έχει πολλά ή λίγα.

10. Έχει απελευθερωθεί απ’ τη Δικτατορία του Ρολογιού και βιώνει την Ανακάλυψη της Βραδύτητας – κυρίως όσον αφορά τον ελεύθερο χρόνο του. Ο ασυνείδητος φόβος του θανάτου σπρώχνει τον άνθρωπο σε επιτάχυνση των ρυθμών του σε μια ανικανοποίητη κούρσα να «φάει» όσο γίνεται περισσότερα σε όσο γίνεται λιγότερο χρόνο, γιατί «ας φάμε και ας πιούμε γιατί αύριο θα πεθάνουμε». Όμως αυτή η «φαστ φουντ» νοοτροπία του στερεί την πραγματική απόλαυση της ζωής. Κάποιος σοφός Ινδός είπε πρόσφατα το εξής σε έναν Δυτικό: «Εσείς έχετε το Ρολόι, εμείς έχουμε τον Χρόνο». Έχουν μεγάλο βάθος τα λόγια αυτά! Ο πνευματικός άνθρωπος που βιώνει την παρουσία του Θεού αισθάνεται το χρόνο φίλο και σύμμαχό του, νοιώθει πως όλος ο χρόνος είναι δικός του. Γι’ αυτό μπορεί και «φρενάρει» και απολαμβάνει τη στιγμή, βιώνοντας έτσι έντονα το υπέροχο δώρο της Ζωής.

Πώς να Υλοποιήσεις την Πνευματικότητα στη Ζωή σου

Να τονίσουμε στο σημείο αυτό πως η υλοποίηση της πνευματικότητας σε πρακτικό επίπεδο δεν είναι εφικτή παντού και πάντα. Αυτό που είναι επιθυμητό και εφικτό για τον πνευματικό άνθρωπο είναι να την επιθυμεί και να φροντίζει να γίνει η γενική τάση και πορεία της ζωής του.

1. Μάθε να Συγχωρείς. Η συγχώρηση είναι πράξη απελευθέρωσης - για τον άνθρωπο που συγχωρείται, αλλά πολύ περισσότερο γι’ αυτόν που συγχωρεί.

2. Δίνε Έκφραση στα Αισθήματα Ευγνωμοσύνης που Υπάρχουν Μέσα σου: Καλλιέργησε την τέχνη να επισημαίνεις πράγματα και καταστάσεις που θα πρέπει να σε κάνουν να αισθάνεσαι ευγνώμων. Δίνε έκφραση στα αισθήματα σου. Η καλύτερη και πιο συνηθισμένη ευκαιρία είναι η ώρα του φαγητού. Νοιώσε ευγνωμοσύνη για τη ζωογόνο τροφή, τρώγε αργά, απολάμβανε κάθε μπουκιά με πνεύμα ευγνωμοσύνης.

3. Μάθε να Εκφράζεις Εκτίμηση: Δείξε εκτίμηση προς τα μέλη της οικογένειάς σου, αλλά και προς άλλους, ακόμα και για μικροπράγματα. Η κριτική για τα αρνητικά είναι πολύ πρόσφορη, έτσι χρειάζεται εκπαίδευση για να μάθουμε την ευλογημένη συνήθεια να εκφράζουμε εκτίμηση.

4. Μάθε να Χαρίζεις, Αλλά και να Παίρνεις: Όχι μόνο υλικά πράγματα – και ποτέ χωρίς αγάπη. Δίνε απ’ τον χρόνο σου, δίνε το ταλέντο σου, πρόσφερε φροντίδα. Δίνε ελπίδα, θάρρος, συμβουλή, στήριξη, χρήματα, τον εαυτό σου. Παράλληλα, αποδέξου τις προσφορές των άλλων με χάρη και αίσθημα εκτίμησης. Έτσι ίσως προσφέρεις το καλύτερο δώρο στον δότη σου – το μήνυμα πως και αυτός έχει κάτι αξιόλογο να προσφέρει.

5. Καλλιέργησε την Ευσπλαχνία: Γύμνασε την καρδιά σου να ευαισθητοποιείται όταν βλέπει πόνο γύρω της.

6. Μάθε να Σέβεσαι την Ιερότητα Όλων των Μορφών Ζωής: Οι περισσότεροι απ’ τους Χριστιανούς έχουμε παραμελήσει τη φροντίδα της γης, φροντίδα που ο ίδιος ο Πλάστης μας ανέθεσε (Γένεση 2:15). Ο σημερινός κόσμος έχει υιοθετήσει μια ληστρική διάθεση και στάση απέναντι στα ζώα και το περιβάλλον. Η στάση αυτή είναι αντιβιβλική και κατά συνέπεια καταδικαστέα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Interpretation 56:2 April 2002

2. Robert H. Thouless, Introduction to the Psychology of Religion, Cambridge University Press, 1971.

3. Αρχιμ. Σωφρονίου, Η ζωή Του Ζωή Μου, Εκδόσεις Πουρναρά: Θεσσαλονίκη, 1983

Τι Είναι Πνευματικότητα (1)

 Τι Είναι Πνευματικότητα (1)

 Σκέψεις πάνω σε ένα πολύ σημαντικό θέμα

Του Χρύσανθου Θεοχάρη

Συχνά γίνεται λόγος στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στον τύπο για πνευματικούς ανθρώπους ή για ανθρώπους του πνεύματος καθώς και για πνευματικότητα με κάποια γενική έννοια. Εννοούν βέβαια τους ανθρώπους εκείνους που ασχολούνται με πράγματα που σχετίζονται με το πνεύμα και τη διάνοια, σε αντίθεση με την ύλη και τον αισθητό κόσμο, τους ανθρώπους δηλαδή των γραμμάτων και των ιδεών.  

Η μελέτη αυτή δέχεται, αναγνωρίζει και βλέπει με θετικό μάτι όλα αυτά. Το αντικείμενό της όμως είναι η θρησκευτική πνευματικότητα που εννοιολογικά βασίζεται στη Βίβλο, αποτελεί αυτόνομο αντικείμενο και τα πλαίσιά της είναι πολύ ευρύτερα και περισσότερο ενδιαφέροντα.

Η θρησκευτική πνευματικότητα είναι ποιοτικό στοιχείο ζηλευτό και επιθυμητό και αποτελεί ευγενή επιδίωξη σε παγκόσμιο και διαθρησκευτικό επίπεδο. Κάποιοι βέβαια το πάνε πολύ μακριά βάζοντας πολύ ψηλά τον πήχη και ουσιαστικά καταλήγουν να επιδίδονται σε κάποιες ακραίες μορφές πνευματικότητας που αποτελούν γι αυτούς αυτοσκοπό. Οι επιδόσεις τους στον τομέα αυτό μπορεί να τους συνεπάρουν τόσο πολύ που να ξεχάσουν από πού ξεκίνησαν και τι επιδίωκαν, με αποτέλεσμα να χάσουν το δρόμο, να πιστέψουν πως κρατούν τα κλειδιά μιας άλλης άγνωστης διάστασης και τελικά να έχουν «μπερδέματα» βιβλικής, θεολογικής και διανοητικής φύσης. Πιο κάτω θα επανέλθουμε σ’ αυτό, πάντα όμως με συντομία, γιατί πρόκειται για τεράστιο θέμα.

Φυσιολογικά θα περίμενε κανείς όλοι οι ακόλουθοι του Χριστού να ενδιαφέρονται και να καλλιεργούν την πνευματικότητα στη ζωή τους. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλοί θρησκευόμενοι, πολλοί Χριστιανοί στην προκειμένη περίπτωση, αλλά πολύ λίγοι με πνευματικότητα. Κρίμα, γιατί πνευματικότητα σημαίνει αυξημένες πιθανότητες και δυνατότητες για ποιότητα ζωής, για ευτυχία και ολοκλήρωση. Είναι ένας πολύ αξιόλογος στόχος για εκκλησίες και μεμονωμένους πιστούς. Για να αποκτήσει κάποιος περισσότερα στοιχεία πνευματικότητας πρέπει πρωταρχικά να το βάλει σαν ατομικό στόχο. Και η τοπική εκκλησία βεβαίως όχι μόνο μπορεί αλλά και πρέπει να βοηθήσει - με τη διδασκαλία της και τη δημιουργία συνθηκών και περιβάλλοντος τέτοιου που να εμπνέει και να διευκολύνει την ανάπτυξη της πνευματικότητας.

Οι Απεκκλησιασμένοι

Πάντα υπήρχε μια μερίδα ανθρώπων που ενώ είχαν κάποιο μικρότερο ή μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη θρησκεία, για το Χριστό και το Χριστιανισμό της Βίβλου, μπορεί μάλιστα και να τηρούσαν τα βασικά της πίστης τους, στη συνέχεια αποφάσισαν να αποστασιοποιηθούν και να αυτονομηθούν πνευματικά επιθυμώντας να συνεχίσουν τη σχέση τους με το Θεό με άλλους «εναλλακτικούς» τρόπους. Είναι αυτοί που ενώ σε ερωτηματολόγια και δημοσκοπήσεις απαντούν θετικά στο ερώτημα αν πιστεύουν στο Θεό, όταν ερωτηθούν με ποια Θρησκεία ή Εκκλησία ή Ομολογία συντάσσονται ή ταυτίζονται, απαντούν «με καμιά»! Πρόκειται για την ομάδα ή μάλλον την κατηγορία εκείνη των ανθρώπων που τους έχει αποδοθεί ο χαρακτηρισμός «απεκκλησιασμένοι», εκείνοι δηλαδή που έθεσαν τον εαυτό τους εκτός Εκκλησίας ή, ακριβέστερα, εκτός Εκκλησιαστικών δομών. Εδώ χρειάζεται προσοχή! Οι άνθρωποι δεν λένε και ούτε εννοούν ότι θέτουν τον εαυτό τους εκτός της Εκκλησίας του Χριστού ή του Σώματος του Χριστού ή του Σώματος των Λυτρωμένων. Τουλάχιστον όχι όλοι και όχι απαραίτητα. Εννοούν ότι αποστασιοποιούνται απ’ τις οργανωμένες Εκκλησίες στις οποίες βλέπουν να πλεονάζει το «ανθρώπινο» (=κοσμικό) και γεμάτο ατέλειες και προβλήματα στοιχείο. Εκείνοι βέβαια που επιλέγουν να μένουν μέσα στα πλαίσια των Εκκλησιαστικών δομών λένε για τους απεκκλησιασμένους πως εγκατέλειψαν το Χριστό και την Εκκλησία του. Το τι ισχύει στην πραγματικότητα είναι πρωταρχικά θέμα του καθενός προσωπικά και βέβαια του Θεού που γνωρίζει την πραγματικότητα καλύτερα κι απ’ τους ίδιους. 

Η ουσία είναι πως κατά τις τελευταίες δεκαετίες οι απεκκλησιασμένοι αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς. Οι λόγοι είναι πολλοί - θα αναφέρω δύο απ’ αυτούς. Ένας λόγος είναι πως υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε πηγές και ακαδημαϊκά ή εκλαϊκευτικά θεολογικά και άλλα βοηθήματα, πράγμα που τους φέρνει σε πλεονεκτική θέση και τους δίνει κάποια αυτοπεποίθηση για τις πνευματικές επιλογές τους. Παράλληλα μπορούν να κάνουν όχι ανεύθυνη αλλά υπεύθυνη και ενημερωμένη κριτική.  Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι το έλλειμμα πνευματικότητας (και το πλεόνασμα της κοσμικότητας) που παρατηρείται στη μεγάλη πλειοψηφία των εκκλησιών – αντί για πνευματικότητα κυριαρχεί η ξηρασία! Η βασική τάση που χαρακτηρίζει το σύγχρονο κίνημα για την Πνευματικότητα είναι «απομάκρυνση απ’ τις ‘θρησκείες εξουσίας’ και είσοδος στον ‘κόσμο του πνεύματος’». Η βαθειά επιθυμία που εκφράζουν είναι μια απευθείας επικοινωνία με το Θεό ή το θείο χωρίς τη διαμεσολάβηση της οργανωμένης θρησκείας.

Τι ΔΕΝ είναι η ουσία της Πνευματικότητας

Πνευματικότητα δεν είναι να πηγαίνεις στις εκκλησιαστικές συνάξεις, να λες μεγάλες προσευχές και πολλά αλληλούια ή Κύριε ελέησον, να μελετάς τη Γραφή, να έχεις πολλές βιβλικές και θεολογικές γνώσεις, να κάνεις εκκλησιαστικό έργο, να εφαρμόζεις αυτά που πρέπει και να αποφεύγεις αυτά που δεν πρέπει. Όταν υπάρχει πνευματικότητα, θα φέρει λίγο πολύ και πολλά απ’ αυτά, όμως είναι πέρα και πάνω απ’ αυτά. Ούτε είναι απαραίτητα πνευματικότητα οι διάφορες μορφές έκστασης που προκαλούνται με τη βοήθεια κάποιων τεχνικών και μεθόδων, παρόλο που φέρνουν κάποια ευφορία.

Τρεις Θεμελιώδεις Εννοιες

Υπερβατικότητα: Υπάρχει κάτι «εκεί πέρα», πέρα και πάνω από μένα και απ’ ότι πιάνουν οι αισθήσεις μου. Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι, πάντως είναι περίπου αποδειγμένο πως υπάρχει και πως ανταποκρίνεται σε αυτούς που του «χτυπούν την πόρτα» - σε άτομα όλων των θρησκειών, σε αυτούς που ασχολούνται με τον Πνευματισμό, ακόμη και σε άθεους. Πιθανόν πάλι αυτό το «κάτι» να είναι «δύο» - ένα καλό και ένα κακό – μια και βλέπουμε να προκύπτουν δύο κατηγορίες αποτελεσμάτων – καλά και κακά. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται ο κίνδυνος, να συνδεθούμε δηλαδή με λάθος Υπερβατική πηγή. Υπάρχουν όμως και άλλες εξηγήσεις για όλα αυτά τα «αποτελέσματα». Αναφερόμαστε κυρίως στη σύγχρονη επιστήμη της Νευροβιολογίας, η οποία ασχολείται με τις ανεξάντλητες δυνατότητες που έχει ή μπορεί να έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Διεξάγονται πρωτοποριακά πειράματα στις δομές και τις λειτουργίες του εγκεφάλου που ίσως μας ταρακουνήσουν και μας ξεβολέψουν!

Εσωτερικότητα: Υπάρχει μια διάσταση μέσα μου που δεν αγγίζεται ούτε ανιχνεύεται απ’ τους γιατρούς και τους ψυχολόγους. Γεγονός είναι πως δεν γνωρίζουμε τον τρόπο που λειτουργεί, το βλέπουμε όμως στα αποτελέσματα που προκύπτουν. Πιθανόν να είναι μια δυνατότητα του εγκεφάλου, πιθανόν κάτι άλλο. Όπως και με την υπερβατικότητα, η νευροβιολογία και η νευροφυσιολογία πιθανόν να έχουν κάποιες ιδέες, οι οποίες συνδέονται με τα πειράματα και τις έρευνές τους, που ίσως ρίξουν κάποιο φως στην πλευρά αυτή της ανθρώπινης εμπειρίας. Έχουμε πολλά να μάθουμε, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή. Κι αν η αρχή είναι τόσο εντυπωσιακή, φανταστείτε πώς θα είναι η συνέχεια.

Πνευματικότητα: Η δυνατότητα δημιουργίας σύνδεσης ανάμεσα στο Υπερβατικό και την «εσωτερικότητα», ή εσωτερική διάσταση του ανθρώπου, καθώς και το αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύνδεσης, αυτό ακριβώς είναι η πνευματικότητα. Προσοχή όμως, γιατί χωρίς σωστές προϋποθέσεις αυτή η σύνδεση είναι πιθανό να γίνει με αμφίβολες ακόμα και κακές «δυνάμεις», οπότε κάθε άλλο παρά θετική πνευματικότητα να μας προκύψει.

Μετά την εμφάνιση του Ασκητισμού και του Μοναχισμού – ας πούμε απ’ τον 3ο μ.Χ. αιώνα και μετά - η λέξη Πνευματικότητα άρχισε να χρησιμοποιείται για τον τρόπο ζωής ολίγων «εκλεκτών» που ζούσαν μια ζωή που θεωρούνταν ανώτερη απ’ τη ζωή των υπόλοιπων Χριστιανών που ασχολούνταν με τα «βρώμικα» πράγματα της καθημερινότητας. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, πνευματικότητα είναι η μελέτη και η υλοποίηση της «τέλειας ζωής» ενώπιον του Θεού. Για τους περισσότερους αυτό ήταν αυτοσκοπός, ενώ η μελέτη της Βίβλου και οι διδασκαλίες της περιθωριοποιήθηκαν.  

Στη σημερινή πρακτική η Πνευματικότητα είναι μια ασαφής έννοια που δεν γνωρίζει θρησκευτικούς φραγμούς – μάλλον τείνει να τους καταργήσει. Για πολλούς είναι σαν θρησκεία από μόνη της, ενώ τα υπόλοιπα είτε περισσεύουν είτε παίζουν απλά και μόνο συμπληρωματικό ή και διακοσμητικό ρόλο. Βασικά η πνευματικότητα αυτού του είδους είναι αποτέλεσμα συναισθηματικών διεργασιών και τεχνικών και προκαλούν συναισθήματα του είδους: Νοιώθω σπουδαίος, αποδεκτός, αισθάνομαι χαρά, έξαρση, δέος, γαλήνη, κττ. 

Τί μπορεί να προκαλέσει τέτοια συναισθήματα; Πολλά και διάφορα, όπως διαλογισμός, αρχιτεκτονική του χώρου, τεχνητός αποκλεισμός αρνητικών ερεθισμάτων, (πνευματικός) χορός, ψαλμωδία, μονότονη ψαλμωδία, λόγια και συνθήματα σκόπιμα επαναλαμβανόμενα, συμμετοχή σε τελετουργίες μαγικού χαρακτήρα και όχι μόνο, υποβλητικός φωτισμός, κεριά, θυμιάματα και άλλες αρωματικές ουσίες, κατανυκτικό κλίμα, εικονίσματα, όλοι καθισμένοι ή όρθιοι κυκλικά με ενωμένα χέρια. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε τη νηστεία, κυρίως την παρατεταμένη, τον υπνωτισμό, καθώς και τη χρήση εκχυλισμάτων συγκεκριμένων φυτών, ναρκωτικών ουσιών και διάφορων παραισθησιογόνων. Όλα αυτά και άλλα παρόμοια μπορούν προκαλέσουν διάφορες «περίεργες» συνέπειες στις εγκεφαλικές λειτουργίες και σίγουρα έμμεσα ή άμεσα να πετύχουν τη μετατόπιση του κέντρου βάρους απ’ το κεφάλι στην καρδιά, με άλλα λόγια να προκαλέσουν την αδρανοποίηση του λογικού και την παράδοση του ελέγχου της προσωπικότητας στο συναίσθημα. Έτσι δημιουργείται ελεύθερο πεδίο να εκδηλωθούν εκστατικά και άλλα περίεργα και ανεξήγητα φαινόμενα.

Όπως έχουμε δει, όλα αυτά μπορούν να γίνουν μέσα σε πλαίσια διαφορετικών θρησκειών και παραδόσεων, ακόμα και έξω από θρησκείες σε πλαίσια καθαρά αθεϊστικά. Όλοι βέβαια προσπαθούν να προβάλουν τις εμπειρίες αυτές και τα φαινόμενα αυτά σαν αποκλειστικότητα δική τους για να δείξουν την ανωτερότητα του χώρου τους και της ομάδας τους έναντι όλων των άλλων. Αυτό φανερώνει είτε άγνοια, είτε σκοπιμότητα και πονηριά, είτε ακόμα και έλλειψη πνευματικότητας. Δεν θα πρέπει να πέσει κανείς στην παγίδα να νομίσει πως οι εμπειρίες και τα φαινόμενα που του συμβαίνουν προέρχονται αναγκαστικά από καλές δυνάμεις απλά και μόνο επειδή αυτός είναι Χριστιανός. Καλά θα κάνει να βασανίσει τα πράγματα λίγο περισσότερο και να ελέγξει πιο προσεκτικά όλες τις παραμέτρους του θέματος.

Για να μπορέσει κάποιος να έχει υπερβατικές εμπειρίες, όπως έξαρση, «μέθη», οράσεις, γλωσσολαλιές, θα πρέπει να διαθέτει και τον ανάλογο ψυχισμό. Δεν έχουν όλοι αυτό το χάρισμα – ένα χάρισμα που «γειτονεύει» με το χάρισμα του μέντιουμ. Εδώ πάντως οι γυναίκες έχουν το πάνω χέρι. Όταν κάποιος διαθέτει αυτό το χάρισμα, το οποίο μπορεί να το καλλιεργήσει και να το βελτιώσει στην πορεία, θα μπορεί να «φτιαχτεί» συναισθηματικά και ψυχοσωματικά και να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα και περιβάλλον αξιοποιώντας κάποια απ’ τα μέσα που προαναφέραμε. Υπάρχουν βέβαια και κίνδυνοι στην προσπάθεια αυτή γιατί μπαίνει κανείς σε «χωράφια» και παραμέτρους που δεν ελέγχονται πλήρως. Κανένας δεν είναι σε θέση να μας πει με σιγουριά ποιοί παράγοντες και ποιές δυνάμεις δίνουν αυτές τις δυνατότητες στον άνθρωπο. Υπάρχει πάντα το ερωτηματικό!

Θα μπορούσαν οι πιστοί να χρησιμοποιούν τα παραπάνω ουδέτερα μέσα σαν βοηθήματα στην προσπάθεια βελτίωσης της πνευματικότητάς τους; Μερικά ναι, μερικά όχι, μερικά υπό όρους, περνώντας τα όμως πάντα απ’ το κόσκινο της Βίβλου και αφού προηγουμένως έχει δημιουργηθεί ένα υγιές πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσαν αυτά να ενταχθούν. Η σωστή τους αξιοποίηση μπορεί πραγματικά να ενισχύσει την πνευματικότητα και να προσδώσει βάθος στην εμπειρία-βίωση της εν Χριστώ ζωής. Προηγουμένως όμως θα πρέπει να απαντηθούν τα παρακάτω ερωτήματα: Θέλουμε να έχουμε επικοινωνία με αυτό το Υπερβατικό, το Θείο; Και αν ναι, θέλουμε τις προχωρημένες μορφές επικοινωνίας που εμπεριέχουν τους κινδύνους που αναφέραμε; Ή προτιμούμε τις ήπιες και ακίνδυνες μορφές που μας χαρίζουν χαρά, ευφορία και έξαρση, ενώ ταυτόχρονα μας κρατούν σταθερά μέσα στα γνήσια βιβλικά πλαίσια;

Και μια και μιλήσαμε για βιβλικά πλαίσια, θα πρέπει να πούμε έστω δυο λόγια για το θέμα αυτό. Ο Χριστιανισμός ορίζεται ως: 1. Σύνολο διδασκαλιών, 2. Σύνολο Αξιών, και 3. Τρόπος ζωής. Και τα τρία αυτά είναι απαραίτητα για να μπορούμε να μιλάμε για ολοκληρωμένο βιβλικό Χριστιανισμό. Αν το τρίτο στοιχείο - τρόπος ζωής - δεν υλοποιεί τα δύο προηγούμενα, τότε πρόκειται απλά για ένα κοσμικό σύστημα με στοιχεία δανεισμένα απ’ τη Χριστιανική διδασκαλία. Χρειάζεται σωστή σύνθεση και των τριών στοιχείων για να έχουμε γνήσια Χριστιανική πνευματικότητα.

Επόμενο…… Χριστός και Πνευματικότητα

Βιβλιογραφία

Thouless, Robert H, An Introduction to the Psychology of Religion, 3rd edition, Cambridge University Press (London, 1971). Ενα καταπληκτικό, αντικειμενικό βιβλίο, που μπορεί να το βρει κανείς δωρεάν σε ηλεκτρονική μορφή στο διαδύκτιο. 

Interpretation 56:2 (April 2002)