Αντικοινωνική Συμπεριφορά και ο Ψυχοπαθής: Ποια η Διαφορά;

 

Αντικοινωνική Συμπεριφορά και ο Ψυχοπαθής: Ποια η Διαφορά;

Sociopath vs. Psychopath: What's the Difference?

https://www.medicinenet.com/sociopath_vs_psychopath what_is_the_difference-news.htm?ecd=mnl_week_022522

Kara Mayer Robinson
Φεβρουάριος 22, 2022

Απόδοση – μετάφραση Χρύσανθος Θεοχάρης

Μπορεί να έχετε ακούσει διάφορους να αποκαλούν κάποιον «ψυχοπαθή» ή «αντικοινωνικό άτομο». Όμως ποιο είναι το πραγματικό νόημα αυτών των λέξεων;

Τους ορισμούς τέτοιων και παρόμοιων λέξεων δεν θα τους βρείτε σε επιστημονικά εγχειρίδια. Οι γιατροί δεν χρησιμοποιούν αυτές τις λέξεις στις επίσημες διαγνώσεις τους. Χρησιμοποιούν τον όρο Διαταραχή Αντικοινωνικής Προσωπικότητας.

Οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν πως οι ψυχοπαθείς και οι αντικοινωνικές προσωπικότητες χαρακτηρίζονται από μια σειρά ειδοποιών στοιχείων που τις συνδέει μεταξύ τους. Τέτοιοι άνθρωποι διαθέτουν μια πολύ χαλαρή εσωτερική αίσθηση του τι είναι σωστό και τι λάθος. Επίσης παρουσιάζουν μια αδυναμία να κατανοήσουν ή να συμμεριστούν/ταυτιστούν με τα αισθήματα κάποιου άλλου ατόμου.  Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν και κάποιες διαφορές μεταξύ τους.

Έχουν Συνείδηση Αυτά τα Άτομα;

Μια διαφορά ιδιαίτερης σημασίας ανάμεσα σ’ έναν ψυχοπαθή και ένα άτομο με αντικοινωνική συμπεριφορά είναι κατά πόσον ένα τέτοιο άτομο έχει συνείδηση – τη μικρή αυτή εσωτερική φωνούλα που έχουμε και η οποία μας ενημερώνει πως κάνουμε κάτι κακό, σύμφωνα με τον L. Michael Tompkins, EdD. Ο Tompkins είναι ψυχολόγος στο Κέντρο Θεραπείας Ψυχικής Υγείας του Σακραμέντο. 

Ο ψυχοπαθής δεν έχει συνείδηση. Αν σου πει ψέματα για να καταφέρει να σου κλέψει τα λεφτά σου, δεν θα αισθανθεί καθόλου τύψεις κι ενοχές αν και ίσως προσποιηθεί κάτι τέτοιο. Πιθανόν να παρατηρήσει πώς φέρονται οι άλλοι και να φερθεί κι αυτός με παρόμοιο τρόπο, αλλά και πάλι μάλλον θα πρόκειται για προσποίηση για να αποφύγει να τον «ανακαλύψουν» – λέει ο Tompkins.

Το άτομο με αντικοινωνική συμπεριφορά μάλλον έχει συνείδηση, όμως είναι αδύνατη. Γνωρίζει πιθανόν ότι το να σου πάρει τα λεφτά είναι κακό. Μπορεί πιθανόν να αισθανθεί κάποιες ενοχές ή ακόμη και τύψεις, όχι όμως αρκετές για να σταματήσουν τη συμπεριφορά του.

Και οι δύο έχουν έλλειμμα, δηλαδή στερούνται εμπάθειας με την έννοια της συμπάθειας – απ’ το συν-πάσχω - δεν έχουν δηλαδή την ικανότητα να μπουν στη θέση του άλλου και να κατανοήσουν πώς και τι αισθάνεται. Ιδιαίτερα όμως ο ψυχοπαθής υπολογίζει ελάχιστα τους άλλους, λέει ο Aaron Kipnis, PhD, συγγραφέας του βιβλίου The Midas Complex (Το Σύμπλεγμα -  ή Σύνδρομο - του Μίδα). Κάποιος με αυτόν τον τύπο της προσωπικότητας βλέπει τους άλλους σαν αντικείμενα που μπορεί να τα χρησιμοποιήσει προς όφελος του.

Δεν Είναι Πάντα Βίαιοι  

Στα έργα και τις σειρές της τηλεόρασης οι ψυχοπαθείς και οι τύποι με αντικοινωνική συμπεριφορά είναι συνήθως οι «κακοί» που σκοτώνουν ή βασανίζουν αθώους. Στην πραγματική ζωή κάποιοι με σύνδρομο αντικοινωνικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι βίαιοι, οι περισσότεροι όμως δεν είναι. Αντίθετα χρησιμοποιούν χειραγώγηση  και απερίσκεπτη συμπεριφορά για να πετύχουν αυτό που θέλουν.

«Στη χειρότερες περιπτώσεις, πρόκειται για  παγερούς  και ραδιούργους φονιάδες», τονίζει ο Aaron Kipnis.  Άλλοι, προσθέτει, διαθέτουν όλες τις τεχνικές και τα κόλπα που χρειάζονται για να αναρριχηθούν στα πιο ψηλά σκαλοπάτια της ιεραρχίας, ακόμη και αν είναι αναγκαίο να κάνουν κάποιον να πονέσει προκειμένου αυτοί να φτάσουν εκεί που θέλουν.

Τώρα αν εσύ αναγνωρίζεις κάποια απ’ αυτά τα γνωρίσματα σε κάποιο μέλος της οικογένειας σου ή σε κάποιο συνάδελφο στην εργασία σου, ίσως μπεις στον πειρασμό να νομίσεις πως συμβιώνεις ή είσαι συνάδελφος με κάποιον ψυχοπαθή ή κάποιον που έχει σύνδρομο αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Όμως απλά και μόνο επειδή κάποιο άτομο είναι σκληρός τύπος ή ατομιστής, δεν σημαίνει απαραίτητα πως έχουν κάποιο σύνδρομο.

«Ανάλγητος και Αναίσθητος Ψυχοπαθής» απ’ τη μια __ «Ευέξαπτος και Καβγατζής Τύπος Αντικοινωνικής Συμπεριφοράς» απ’ την άλλη

Δεν είναι εύκολη υπόθεση για κάποιον να εντοπίσει και να ταυτοποιήσει έναν ψυχοπαθή γιατί είναι σε θέση να φερθούν έξυπνα, να επιδείξουν αξιαγάπητη συμπεριφορά και βέβαια μπορούν κάλλιστα να μιμηθούν θετικά συναισθήματα. Μπορούν να προσποιηθούν πως ενδιαφέρονται για σας, στην πραγματικότητα όμως το πιθανότερο είναι να αδιαφορούν παντελώς για σας.

«Είναι ταλαντούχοι ηθοποιοί των οποίων η μοναδική αποστολή είναι να χειραγωγήσουν ανθρώπους για το δικό τους προσωπικό όφελος», επιμένει ο Tompkins.

Τα άτομα με αντικοινωνική συμπεριφορά είναι κατά κανόνα λιγότερο ικανά να προσποιηθούν πως συμφωνούν. Δείχνουν ξεκάθαρα πως δεν τους ενδιαφέρει κανένας πέρα και έξω απ’ τον εαυτό τους. Συχνά κατηγορούν άλλους για όλα και έχουν έτοιμες τις δικαιολογίες για τη δική τους συμπεριφορά.

Κάποιοι ειδικοί βλέπουν τους τύπους με αντικοινωνική συμπεριφορά σαν «ευέξαπτους και καβγατζήδες».  Οι ενέργειες τους φανερώνουν πως δεν σκέφτονται καθόλου τι συνέπειες θα έχουν οι ενέργειες τους στους άλλους.

Οι ψυχοπαθείς είναι ανάλγητοι, αναίσθητοι και ραδιούργοι.  Σχεδιάζουν την κάθε τους κίνηση με ιδιαίτερη φροντίδα, χρησιμοποιούν την επιθετικότητα με τρόπο καλοσχεδιασμένο ώστε να τους δώσει αυτό που επιθυμούν. Αν ο στόχος είναι περισσότερα χρήματα ή υπόληψη και φήμη στο γραφείο, για παράδειγμα, θα καταστρώσουν ένα σχέδιο να βγάλουν απ’ τη μέση κάθε εμπόδιο που είναι στο δρόμο τους, ακόμη και αν πρόκειται για τη δουλειά ή την υπόληψη κάποιου άλλου.

Εγκεφαλικές Διαφορές

Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος ενός ψυχοπαθή  δεν είναι όπως των άλλων ανθρώπων. Είναι πιθανό να έχει ανιχνεύσιμες διαφορές οι οποίες καθιστούν το άτομο αυτό να δύσκολο να κατανοήσει και να συλλάβει τον πόνο και τη θλίψη κάποιου άλλου.

Οι διαφορές αυτές μπορούν να τροποποιήσουν ακόμη και βασικές σωματικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι όταν βλέπουν αίμα ή βία σε ένα κινηματογραφικό έργο, η καρδιά τους χτυπάει πιο γρήγορα, η αναπνοή τους επίσης, και οι παλάμες τους ιδρώνουν.

Ένας ψυχοπαθής έχει ακριβώς τις αντίθετες  αντιδράσεις. Αυτός γίνεται πιο ήρεμος. Ο Kipnis λέει πως αυτό το χαρακτηριστικό βοηθάει τους ψυχοπαθείς να είναι άφοβοι και να ασχολούνται με συμπεριφορές που συνεπάγονται ρίσκο.

«Δεν φοβούνται τις συνέπειες που μπορεί να προκαλέσουν οι ενέργειες τους», λέει χαρακτηριστικά.

Διαταραχή Αντικοινωνικής Προσωπικότητας*

                       Διαταραχή Αντικοινωνικής Προσωπικότητας**                                                            Antisocial personality disorder

https://www.mayoclinic.org/

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/antisocial-personality-disorder/symptoms-causes/syc-20353928

Μετάφραση Χρύσανθος Θεοχάρης

ΣΥΝΟΨΗ

Η Διαταραχή Αντικοινωνικής Προσωπικότητας/Συμπεριφοράς, που μερικές φορές αποκαλείται απλά αντικοινωνικότητα, είναι η διανοητική διαταραχή κατά την οποία κάποιο άτομο παρουσιάζει, σε μόνιμη βάση, πλήρη αδιαφορία για το τι είναι σωστό ή λάθος ενώ ταυτόχρονα/παράλληλα δεν δείχνει κανένα σεβασμό για τα δίκαια και τα συναισθήματα των άλλων. Οι άνθρωποι με διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας έχουν την τάση να ανταγωνίζονται τους άλλους, να χειραγωγούν και παραποιούν τις θέσεις τους ή ακόμη και να τους  συμπεριφέρονται με σκληρότητα και ανελέητη/σκληρόκαρδη αδιαφορία. Δεν δείχνουν να αισθάνονται καθόλου ένοχές ή μεταμέλεια για αυτή τη συμπεριφορά τους.

Άτομα με διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας συχνά παραβιάζουν το νόμο και καταλήγουν να γίνονται παραβατικά άτομα, ποινικοί εγκληματίες /αναπτύσσουν εγκληματική συμπεριφορά. Τείνουν προς το ψέμα, συμπεριφέρονται με βιαιότητα ή έντονη παρορμητικότητα, και βέβαια αντιμετωπίζουν προβλήματα χρήσης ουσιών [ναρκωτικών] και οινοπνεύματος. Λόγω αυτών των χαρακτηριστικών, άτομα με αυτή τη διαταραχή κατά κανόνα δεν είναι σε θέση να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς την οικογένεια, την εργασία ή τις σπουδές τους.

Συμπτώματα

Στις ενδείξεις, σημεία και συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώνουν την ύπαρξη διαταραχής αντικοινωνικής προσωπικότητας είναι δυνατόν να περιλαμβάνονται τα παρακάτω:

      •       Αδιαφορία για τι είναι πρέπον/σωστό και τί απρεπές/λάθος

•      Επιμονή στο ψέμα ή την απάτη με στόχο την εκμετάλλευση των άλλων
•      Σκληρόκαρδη αδιαφορία, κυνικότητα και έλλειψη σεβασμού προς τους             άλλους

       •      Πονηριές, εξυπνάδες, αστεία κ αι άλλα κόλπα για να καταφέρουν να                              χειραγωγήσουν τους άλλους για προσωπικό όφελος ή προσωπική                                    ευχαρίστηση

       •      Αλαζονικό πνεύμα, αίσθηση ανωτερότητας, πείσμα και ισχυρογνωμοσύνη
       •      Επαναλαμβανόμενα προβλήματα με το Νόμο και βέβαια σοβαρή                                              παραβατικότητα
       •      Επαναλαμβανόμενη παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων μέσω                                εκφοβισμού και ανεντιμότητας 

•     Παρορμητικότητα ή αλλιώς παράλειψη ή αδυναμία έγκαιρου προγραμματισμού     
•     Εχθρικότητα, σημαντική ευερεθιστότητα, αναστάτωση, επιθετικότητα ή            χρήση βίας                   
  
•     Έλλειψη κατανόησης/συμπόνιας και έλλειψη/απουσία τύψεων ή                          μεταμέλειας για τη ζημιά/κακό που προκάλεσε στους άλλους

•                 Αχρείαστα ρίσκα για επικίνδυνες ενέργειες ή επικίνδυνη συμπεριφορά χωρίς σκέψη          για τη δική του ασφάλεια αλλά και των άλλων

      •       Ανθρώπινες σχέσεις υποβαθμισμένες ή βασισμένες στην κατάχρηση και τις προσβολές

      •       Ανικανότητα να σκεφτεί τις αρνητικές συνέπειες της συμπεριφοράς του                                           αλλά και χωρίς διάθεση ή σκέψη να πάρει μαθήματα απ’ αυτές
      •       Πεισματικά ανεύθυνος και επανειλημμένα αδιάφορος να εκπληρώσει τις                                         υποχρεώσεις στη δουλειά και στα οικονομικά 

Ενήλικοι με Διαταραχή Αντικοινωνικής Προσωπικότητας κατά κανόνα παρουσιάζουν συμπτώματα διαταραχής στη συμπεριφορά τους πριν την ηλικία των 15. Σημάδια και συμπτώματα διαταραχής στη συμπεριφορά περιλαμβάνουν σοβαρά και επίμονα προβλήματα συμπεριφοράς όπως:

         •       Επιθετικότητα προς ανθρώπους και ζώα
         •       Καταστροφή περιουσίας [έπιπλα κττ]
         •       Εξαπάτηση
         •       Κλοπή
         •       Σοβαρές παραβιάσεις κανόνων
 
Παρόλο ότι η διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας θεωρείται ισόβια [διαρκεί σ’ όλη τη ζωή] σε κάποια άτομα, κάποια συμπτώματα – ιδιαίτερα η καταστροφική και η παραβατική/εγκληματική συμπεριφορά – είναι δυνατόν να υποχωρεί κάπως με τον καιρό. Δεν είναι όμως ξεκάθαρο αν αυτή η υποχώρηση είναι αποτέλεσμα της ηλικίας ή αν οφείλεται στη σταδιακή συνειδητοποίηση των συνεπειών της αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Αιτίες

Η προσωπικότητα αποτελεί συνδυασμό σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών που κάνουν τον καθένα μας μοναδικό / που δίνουν στον καθένα τη μοναδικότητά του. Αποτελεί τον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν, αντιλαμβάνονται και αλληλοσχετίζονται με τον έξωτερικό κόσμο καθώς και ο τρόπος που βλέπουν τον εαυτό τους. Η προσωπικότητα διαμορφώνεται κατά την παιδική ηλικία, ενώ στη συνέχεια διαμορφώνεται μέσα απ’ τις αλληλεπιδράσεις και την επικοινωνία γενικά μεταξύ των κληρονομικών τάσεων και τους παράγοντες του περιβάλλοντος.

Η ακριβής αιτία ή αιτίες της διαταραχής της αντικοινωνικής προσωπικότητας δεν είναι γνωστή/γνωστές, όμως

      •    Τα γονίδια μπορεί να σε καταστήσουν ευάλωτο στη διαταραχή της αντικοινωνικής προσωπικότητας – ενώ οι συνθήκες της ζωής να πυροδοτήσουν / δώσουν το έναυσμα για την ανάπτυξή της
       •    Οι αλλαγές στον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος πιθανόν να προέκυψαν κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του εγκεφάλου

Παράγοντες … προδιαθέσεις

Κάποιοι παράγοντες φαίνεται πως αυξάνουν τον κίνδυνο/πιθανότητα ανάπτυξης της διαταραχής αντικοινωνικής προσωπικότητας, όπως:

      •         Διάγνωση παιδικής διαταραχής συμπεριφοράς
      •         Οικογενειακό ιστορικό διαταραχής αντικοινωνικής προσωπικότητας ή                                   άλλων ανωμαλιών της προσωπικότητας ή ανωμαλίες διανοητικής/ψυχικής υγείας
      •         Αν έχει υποστεί κακοποίηση ή παραμέληση κατά την παιδική ηλικία
      •         Ασταθής, βίαια, χαοτική οικογενειακή ζωή κατά την παιδική ηλικία

Οι άρρενες κινδυνεύουν περισσότερο παρά οι γυναίκες να τους προκύψει διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας

Επιπλοκές

Επιπλοκές, συνέπειες και προβλήματα που μπορεί να φέρει η διαταραχή αντικοινωνικής προσωπικότητας μπορεί να είναι ανάμεσα στ’ άλλα – για παράδειγμα:

       •        Κακοποίηση συζύγου ή κακοποίηση παιδιών ή παραμέληση παιδιών
       •        Προβλήματα με οινόπνευμα/-τώδη και χρήση ουσιών
       •        Έχει κάνει σε κρατητήριο ή σε φυλακή
       •         Ανθρωποκτονικές ή αυτοκτονικές συμπεριφορές
       •         Έχει άλλα διανοητικά προβλήματα και διαταραχές υγείας, όπως κατάθλιψη ή                                άγχος / αγχώδεις διαταραχές
       •         Χαμηλού κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου καθώς και άστεγος
       •         Πρόωρος θάνατος συνήθως λόγω βίας

Πρόληψη

Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος για κάποιον που έχει τις προϋποθέσεις επικινδυνότητας να αναπτύξει τη διαταραχή αντικοινωνικής συμπεριφοράς προσωπικότητας, να καταφέρει να προλάβει και να αποφύγει την ανάπτυξη της στη ζωή του. Επειδή πιστεύεται πως η αντικοινωνική συμπεριφορά έχει τις ρίζες της στην παιδική ηλικία, είναι πιθανό οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι παιδίατροι να μπορέσουν να εντοπίσουν/επισημάνουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια. Ίσως αποβεί χρήσιμο να γίνει ταυτοποίηση των παιδιών εκείνων που έχουν τα περισσότερα στοιχεία επικινδυνότητας, όπως παιδιά που δείχνουν να έχουν σημάδια διαταραχής συμπεριφοράς και στη συνέχεια να προσφέρουν έγκαιρες παρεμβάσεις.  

**Εννοείται ότι όλα τα παραπάνω δεν τα συναντούμε ούτε σε όλα τα περιστατικά ούτε σε όλα στον ίδιο βαθμό.

*** Τονισμένα σημεία απ' το μεταφραστή για επισήμανση ιδιαίτερης σπουδαιότητας

Διαμόρφωση Προσωπικότητας

 

Διαμόρφωση Προσωπικότητας

[Χριστιανική Ηθική]

Του Χρύσανθου Θεοχάρη

Όταν μιλάμε για την προσωπικότητα κάποιου εννοούμε τί σόι άνθρωπος είναι, ποιες είναι οι αρχές και οι αξίες του όπως εξωτερικεύονται απ’ τον τρόπο που ζει και συμπεριφέρεται σε όλους τους τομείς της ζωής του. Δεν μιλάμε δηλαδή για τους «ρόλους που παίζει» κάποιος για να ταιριάξει σε κάποια περιβάλλοντα. Η προσωπικότητα κάποιου δεν αλλάζει απ’ τη μια μέρα στην άλλη. Διαπλάθεται με προσπάθεια και συνέπεια μέσα σε κατάλληλο περιβάλλον. Μπορεί η αλλαγή αντιλήψεων και ιδεών – κοινωνικών και θρησκευτικών - να πραγματοποιείται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, όμως η αλλαγή της προσωπικότητας θέλει διαφώτιση, προσπάθεια και μεγάλη πίστωση χρόνου. Ο λόγος γι’ αυτό είναι το γεγονός πως η προσωπικότητα είναι η συνολική αντίληψη που έχει κάποιος για τη ζωή, η στάση ζωής, η συνείδηση του, ο εαυτός του, το υλικό με το οποίο υφάνθηκε η προσωπικότητα του απ’ τη γέννησή του μέχρι σήμερα. Αν με «πείσουν» πως πρέπει να πρέπει να αλλάξω τρόπο ζωής, ή αν βρεθώ κάτω από συνθήκες που θα αισθάνομαι αναγκασμένος να αλλάξω τρόπο συμπεριφοράς, η αλλαγή που θα κάνω θα αφορά μόνο κάποια σημεία και μόνο για λόγους συμμόρφωσης. Μπορεί και να με βολέψει να πιστέψω πως άλλαξα και έγινα άλλος άνθρωπος. Αν έχω όμως έστω και λίγη αυτογνωσία, θα αντιληφθώ αργά ή γρήγορα πως στην ουσία είμαι ο ίδιος και πως η αλλαγή μου είναι απλά μια φιλότιμη και καλοπροαίρετη προσπάθεια συμμόρφωσης σε ένα πρότυπο που μου επιβλήθηκε από εξωτερικούς παράγοντες. Η πραγματικότητα αυτή ισχύει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό όταν πρόκειται για εκκλησιαστικά περιβάλλοντα και συνάξεις, όπου η εξωτερική συμπεριφορά παίζει ιδιαίτερο ρόλο.

Τί είναι και Πώς Διαμορφώνεται η Ανθρώπινη Προσωπικότητα

Η ανθρώπινη προσωπικότητα – με κέντρο τον εγκέφαλο - είναι πολυσύνθετη και πολυεπίπεδη. Σε αδρές γραμμές θα λέγαμε πως υπάρχουν τρεις διαδικασίες ή δραστηριότητες ή δυνάμεις ή δυναμικές ή τάσεις ή στρώματα ή κέντρα ελέγχου που ρυθμίζουν τη ζωή και την όλη συμπεριφορά του ανθρώπου. Εννοείται, δεν πρόκειται για διαφορετικά συστατικά ή ουσίες. Οι «δυνάμεις» αυτές ή λειτουργίες δεν είναι αυτόνομες ή αυθύπαρκτες. Δεν εντοπίζονται σε κάποιο συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου ή κάποιου άλλου μέρους του σώματος. Μάλλον, η μια είναι μέσα στην άλλη, είναι το υφάδι, το σύνολο δηλαδή των νημάτων του υφάσματος που είναι η ενιαία και αδιαίρετη ανθρώπινη προσωπικότητα:

Εγώ

Το Εγώ είμαι εγώ, ο Ενήλικας, ο αποδέκτης των πληροφοριών και των στοιχείων, το Συνειδητό. Εγώ που επεξεργάζομαι το υλικό που μου παρουσιάζουν οι αισθήσεις μου, το αξιολογώ, το ερμηνεύω και παίρνω τις αποφάσεις.

Ο πολύς κόσμος μόνο αυτό το «επίπεδο» γνωρίζει και μόνο με αυτό ασχολείται, τα υπόλοιπα του είναι ψιλά γράμματα και τον αφήνουν αδιάφορο.

Ίσως μας φανεί παράξενο, αλλά και η Καινή Διαθήκη κάνει λόγο για αυτό το Εγώ, γι’ αυτόν τον Ενήλικα που ζει το παρόν, που βλέπει τον εαυτό του και την όλη συμπεριφορά του απέναντι στο Θεό, που αναγνωρίζει το επίπεδο που βρίσκεται η σχέση του με το Θεό, που αναγνωρίζει τα δικά του λάθη και τις ατέλειές του, που βλέπει τί έκανε και συνεχίζει να κάνει ο Θεός για να τον βοηθήσει να ξεπεράσει το υπαρξιακό πρόβλημά του. Αυτό το Εγώ, αυτό το Συνειδητό που σκέφτεται, κρίνει, αξιολογεί και παίρνει αποφάσεις, στην Καινή Διαθήκη ακούει στο όνομα «νους». Εννοείται βέβαια πως η λέξη νους είναι η λέξη που υπάρχει στο πρωτότυπο και αποδίδεται – σε μια σωστή μετάφραση που αποδίδει την έννοια του πρωτοτύπου - ανάλογα με τη χρήση της στην κάθε συνάφεια. Οι διάφορες λοιπόν συνάφειες και χρήσεις της λέξης μας δίνουν τις έννοιες που θα δούμε στη συνέχεια [Μέσα σε αγκύλες είναι οι λέξεις του πρωτοτύπου κειμένου της Κ.Δ.]. Σχετικά με το νου και το τί και πώς μπορεί να αλλάξει έχουμε πολλά να πούμε – χρειάζεται πολλά να πούμε – στην πορεία της μελέτης μας, για τον επιπρόσθετο λόγο ότι ο «νους» είναι βασικό στοιχείο της Βιβλικής Ανθρωπολογίας. Νους λοιπόν στην Καινή Διαθήκη σημαίνει, δηλαδή χρησιμοποιείται με τις ακόλουθες έννοιες:

1. Νους, σκέψη, εσωτερική διάθεση 

Εφεσίους 4:17-18 - Εδώ εκφράζεται ο εσωτερικός προσανατολισμός ή η ηθική διάθεση και πρόθεση του Εγώ, του Ενήλικου, του υπεύθυνου ανθρώπου:

"Τούτο σας λέω και το τονίζω, στο όνομα του Κυρίου: να μη ζείτε πια όπως ζουν οι ειδωλολάτρες, που ακολουθούν τους μάταιους διαλογισμούς τους [εν ματαιότητι του νοός αυτών]. Το μυαλό τους [διάνοια] είναι σκοτισμένο και έχουν αποξενωθεί από τη ζωή που δίνει ο Θεός, γιατί έχουν άγνοια, κι η καρδιά τους έχει πωρωθεί."

Α Κορινθίους 1:10 – Το ίδιο ισχύει και στο εδάφιο αυτό, δηλαδή σκέψεις, λογισμοί και ηθική διάθεση και πρόθεση:

"Να είστε όλοι σύμφωνοι μεταξύ σας και να μην υπάρχουν ανάμεσά σας διαιρέσεις, αλλά να είστε ενωμένοι, με μία σκέψη [νους] και με ένα φρόνημα [γνώμη]."

Ρωμαίους 12:2 – Ο «νους» του Ενήλικα έχει τη δυνατότητα να ανακαινίζεται συνεχώς και ολόκληρος ο άνθρωπος να μεταμορφώνεται διαρκώς χάρη στη νέα σχέση του με το Θεό. Η ανακαίνιση και η μεταμόρφωση του ανθρώπου που συμφιλιώθηκε με το Θεό δια μέσου του Ιησού Χριστού έρχονται σταδιακά μετά την αναγέννηση σε μια πορεία χωρίς τέλος και ολοκλήρωση. Τα ρήματα «μη συσχηματίζεσθε» και «μεταμορφούσθε τη ανακοινώσει του νοός» είναι σε χρόνο ενεστώτα διαρκείας.

"Μην προσαρμόζεστε στη νοοτροπία αυτού του κόσμου, αλλά να μεταμορφώνεστε συνεχώς προς το καλό, αποκτώντας το νέο φρόνημα του πιστού [ανακαίνιση του νοός]. Έτσι θα μπορείτε να διακρίνετε ποιο είναι το θέλημα του Θεού, το καλό και αρεστό στο Θεό και τέλειο."

2. Πρακτική λογική

Ρωμαίους 7:15-23 – Άλλα αντιλαμβάνομαι και επιθυμώ να κάνω, άλλα καταλήγω να εφαρμόζω και να εκτελώ.

"Άρα, λοιπόν, εγώ ο ίδιος, ενώ συμφωνώ θεωρητικά [νους] με το νόμο του Θεού, στην πράξη είμαι υποταγμένος στο νόμο της αμαρτίας."

3. Κατανόηση, αντίληψη 

Φιλιππησίους 4:7. Ο νους, η διάνοια, το συνειδητό του ανθρώπου έχει τη δυνατότητα να κατανοεί και να αντιλαμβάνεται μέχρις ένα σημείο. Υπάρχουν πράγματα που είναι πέρα και πάνω απ’ την εμβέλεια του νου μας. Από κει και πέρα το λόγο έχει ο θεϊκός νους:

"Και η ειρήνη του Θεού, που είναι ασύλληπτη στο [νου] ανθρώπινο μυαλό, θα διαφυλάξει τις καρδιές και τις σκέψεις [νοήματα] σας κοντά στον Ιησού Χριστό."

Ρωμαίους 11:34 - "Ποιος γνώρισε τη σκέψη [νους] του Κυρίου; Ποιος μπόρεσε να γίνει σύμβουλός του;"

4. Σκέψη, κρίση, αποφασιστικότητα

Ρωμαίους 14:5 - "Άλλοι κάνουν διάκριση ανάμεσα στις μέρες, ενώ άλλοι τις θεωρούν όλες ίδιες. Ας κάνει ο καθένας ό,τι νομίζει σωστό [έκαστος εν τω ιδίω νοϊ πληροφορείσθω]."

Υπερεγώ

Το Υπερεγώ, αυτό δηλαδή που είναι πάνω και με μια άλλη έννοια πίσω, στα παρασκήνια, του Εγώ – κι ας νομίζει το Εγώ πως αυτό έχει τον πλήρη έλεγχο της ζωής του και των αποφάσεων του – είναι αυτό που στην Ψυχολογία, εκτός από Υπερεγώ, αποκαλείται Υποσυνείδητο ή Προσυνειδητό. 

Δεν θα το ρίξουμε στην Ψυχολογία και δεν θα ασχοληθούμε με την τεχνική ορολογία και τις εξειδικευμένες ψυχολογικές αναλύσεις γιατί τότε θα χάσουμε την ουσία και αυτό που μας ενδιαφέρει.

Με συντομία ….

Ο όρος υποσυνείδητο αναφέρεται σε αντιλήψεις, επιθυμίες και ψυχικές καταστάσεις που υπάρχουν σε λανθάνουσα κατάσταση σε κάποιον, που όμως δεν τις αντιλαμβάνεται συνειδητά. Η Ψυχανάλυση θεωρεί πως σ’ αυτό υπάρχει ένα μέρος των στοιχείων που έχουν περιπέσει σε λήθη, το οποίο επανέρχεται στη συνείδηση ή το συνειδητό και επηρεάζει τη συμπεριφορά του ατόμου.

Με  δικά μας λόγια, το Υπερεγώ είναι:

Ο Γονιός (ή ο Δάσκαλος) μέσα μας: Μ’ αυτό εννοούμε όλες τις επιδράσεις, τις οδηγίες, τις συμβουλές, τους κανόνες και τα πρότυπα που μας μετέδωσαν και τα οποία ενσταλλάχθηκαν και τυπώθηκαν στο μυαλό και στην καρδιά μας και έγιναν αναπόσπαστο στοιχείο του εαυτού μας, κάτι σαν δεύτερη φύση. Όλα αυτά ζουν και βασιλεύουν και τη ζωή μας κυριεύουν. Όμως, όπως μπορείτε να καταλάβετε, όπως ο κάθε «Γονιός» είναι διαφορετικός και το σύνολο των επιδράσεων ποικίλο, έτσι και ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μοναδικός και αντιπροσωπεύει έναν εντελώς δικό του «κόσμο».

Ο Γονιός αποτελεί το Σύστημα Αξιών, τη Φιλοσοφία Ζωής του καθενός μας, τη βασική κατεύθυνση που έχει η ζωή μας, τα «Πρέπει» και «Δεν Πρέπει» μας. Είναι το «λειτουργικό» σύστημα (όπως στους υπολογιστές) με βάση το οποίο λειτουργεί ο νους μας, το λογικό μας, η σκέψη μας, δηλαδή ο εγκέφαλος και όλα τα «προγράμματα». Όλα αυτά επιδέχονται παρεμβάσεις «αναβαθμίσεις» και «βελτιώσεις», μόνο που εδώ δεν γίνονται τόσο εύκολα όσο στους ηλεκτρονικούς εγκεφάλους. Μερικές φορές το παίζουμε γενναίοι και προσπαθούμε να καινοτομήσουμε και να διαφοροποιηθούμε απ’ τη «γραμμή», χωρίς εννοείται να συνειδητοποιούμε ότι αυτό κάνουμε. Μια τέτοια προσπάθεια όμως προκαλεί παρενέργειες γιατί αναλαμβάνει δράση ο δικαστής που λέγεται Συνείδηση και αυτό σημαίνει εσωτερικές συγκρούσεις και τύψεις. Πάντως είναι βέβαιο πως μπορούμε να εκπαιδεύσουμε και να «επικαιροποιήσουμε» τον «Γονιό» μέσα μας, αν και θέλει πολλή δουλειά. Τώρα προς ποια κατεύθυνση θα οδηγήσει η μετεκπαίδευση, θα εξαρτηθεί απ’ τους φανερούς και αφανείς «ινστρούχτορες» που θα παρέμβουν αυτόκλητα σ’ αυτό το έργο – και είναι και πολλοί και πέφτουν σαν τα κοράκια για να κερδίσουν συνειδήσεις ανθρώπων και να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τον ανθρώπινο νου χρησιμοποιώντας ψέματα, αλήθειες και μισές αλήθειες και ίσως προπαντός διαρκές «πιπίλισμα». Για ποιους μιλάμε; Τί να πρωτοαναφέρουμε – επικοινωνιολόγοι πάσης φύσεως, προπαγανδιστές, έντυπα, τηλεόραση, πολιτικοί, παραπληροφόρηση κάθε μορφής και σκοπιμότητας. Γίνεται μεγάλος αγώνας εκεί έξω στο στίβο της ζωής - με όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα - για την  κατάκτηση νου και καρδιών και αλίμονο στους ανυποψίαστους - που είναι και η μεγάλη πλειοψηφία.

Ο Γονιός, το Σύστημα Αξιών κλπ. έχουν άλλο ένα όνομα το οποίο είναι Συνείδηση. Και η συνείδηση είναι ατομική, δεν είναι δηλαδή η ίδια σε όλους τους ανθρώπους. Πέρα από κάποιες γενικές ηθικές αξίες που πιθανόν να είναι έμφυτες, η συνείδηση αποτελεί την εσωτερική κωδικοποίηση των «νόμων», των απόψεων, των «πρέπει» και «δεν πρέπει» που έχουν ενσταλαχτεί στον εσωτερικό κόσμο του κάθε ατόμου από όλες τις πηγές που άσκησαν επίδραση πάνω του. Μπορούμε να πούμε δηλαδή πως η συνείδηση είναι ο ζωντανός προσωπικός νόμος, ο οποίος παρακολουθεί τη ζωή μας, μας κατακρίνει όταν δεν ακολουθούμε σωστά τις οδηγίες του και μας επαινεί και μας επιβραβεύει όταν τις ακολουθούμε. Αυτή είναι η εικόνα που βγαίνει απ’ την Καινή Διαθήκη, η οποία κάνει λόγο για συνείδηση καλή, αγαθή, καθαρή, αλλά και για συνείδηση κακή, πωρωμένη, στιγματισμένη και μολυσμένη. Επίσης μιλάει για τη «δική σου» συνείδηση, αλλά και τη συνείδηση «του άλλου» (Α Κορινθίους 10:25-29).

Το Υποσυνείδητο στην Καινή Διαθήκη εκφράζεται με τη λέξη «φρόνημα» καθώς και με τη λέξη «καρδιά». Η θρησκευτική και πνευματική ζωή του ανθρώπου θεμελιώνεται σ’ αυτό που η Βίβλος ονομάζει καρδιά. Η καρδιά σαν ανθρωπολογική έννοια – όχι βεβαίως η υλική-φυσική καρδιά - αποτελεί το κέντρο της εσωτερικής ψυχικής και πνευματικής ζωής του ατόμου, εκεί όπου ο Θεός δίνει μαρτυρία για τον εαυτό του.

Μιλώντας προς τους Φαρισαίους, ο Ιησούς τους είπε:

"Εσείς θέλετε να παριστάνετε τον δίκαιο μπροστά στους ανθρώπους, ο Θεός όμως γνωρίζει τι κρύβετε στις καρδιές σας· γιατί αυτό που τιμούν οι άνθρωποι το σιχαίνεται ο Θεός." 
- Λουκάς 16:15

Η καρδιά εκφράζει και αντιπροσωπεύει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, τον γνήσιο, όχι αυτόν που εμείς θέλουμε ή προτιμούμε να δείξουμε. Ο εξωτερικός είναι η εξωτερική εμφάνιση και εικόνα του ανθρώπου, αυτό που βλέπουν οι άνθρωποι, η εξωτερική συμπεριφορά. Ο εσωτερικός είναι οι σκέψεις, τα φρονήματά μας, τα πιστεύω μας, τα συναισθήματα, το συνειδητό, τα βιώματά μας, το υποσυνείδητο.

Ο Χριστός χαρακτήρισε την καρδιά αποθήκη γεμάτη με το υλικό που είναι «αποθηκευμένο» εκεί. Ό,τι αποθήκευσε κανείς, αυτό και θα βγάλει. Ο καλός καλό και ο κακός κακό:

"Το στόμα μιλάει απ’ το περίσσευμα της καρδιάς. Ο καλός άνθρωπος βγάζει από το καλό του απόθεμα τα καλά, κι ο κακός άνθρωπος από το απόθεμα της κακίας του τα άσχημα λόγια." 
- Ματθαίος 12:33-37 & Λουκάς 6:43-45

Σε κάποιο άλλο σημείο ο Κύριος επισημαίνει:

"Όσα όμως βγαίνουν από το στόμα προέρχονται από την καρδιά, κι αυτά είναι που κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο. Γιατί από την καρδιά βγαίνουν πονηρές σκέψεις, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές, ψευδομαρτυρίες, βλαστήμιες. Όλα αυτά κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο, ενώ το να φάει με άπλυτα χέρια δεν τον κάνει ακάθαρτο."
-Ματθαίος 15:17-20

Όσο για το Φρόνημα, επειδή καλύπτεται ικανοποιητικά απ’ όσα προαναφέρθηκαν, αλλά κυρίως επειδή λόγω σπουδαιότητας θα μας απασχολήσει αρκετά σε επόμενες συνέχειες όπου θα έχει «χορταστική» ανάλυση και διαπραγμάτευση, δεν θα πούμε περισσότερα – εκτός από μια αναφορά στο δύσκολο να μεταφραστεί και να αποδοθεί σωστά, αντιθετικό ζευγάρι φράσεων/εννοιών «το φρόνημα της σαρκός» [ή "αμαρτωλές επιθυμίες"] και «το φρόνημα του πνεύματος» [ή "προσταγές του Πνεύματος"]που συναντούμε σε πολλές περικοπές της Καινής Διαθήκης, όπως στην προς Ρωμαίους κεφ. 8: 6, 7, 27 αλλά και αλλού με κάποιες παραλλαγές, όπως στην προς Γαλάτας 5:16-24, 6:7-8, Εφεσίους 2:1-3 κ.ά..

Εκείνο

Πρόκειται για το Ασυνείδητο, για το  για το Παιδί που έχουμε μέσα μας. Απλή κουβέντα αλλά με μεγάλο βάθος. Το Εκείνο, το Ασυνείδητο, είναι ή περιλαμβάνει πρώτα και πάνω απ’ όλα τα ένστικτα, δηλαδή τις σύνθετες έμφυτες αντιδράσεις του ανθρώπου, όπως είναι η αυτοσυντήρηση, η αυτοάμυνα, η σεξουαλικότητα, η πατρότητα.

Τα ένστικτα είναι η τάση για αντιδράσεις και συμπεριφορές της ζωικής ύλης κάτω από ορισμένες συνθήκες και δημιουργήθηκε για να εξυπηρετήσει βιολογικές ανάγκες. Επίσης, είναι η απέραντη τράπεζα των παιδικών μας εμπειριών, αναμνήσεων, φόβων, ελπίδων, ενστικτωδών επιθυμιών, αφιλτράριστων ορέξεων, ορμών και σκέψεων, τα εγωιστικά μας «θέλω». Όλα δηλαδή εκείνα τα πράγματα για τα οποία σαν ενήλικες δεν έχουμε καμιά σαφή επίγνωση.

Ο άνθρωπος (όπως και όλα τα ζώα, όλες οι ζωντανές υπάρξεις) γεννιέται με ένστικτα και δεν υπάρχει τίποτε κακό ή αρνητικό με τα ένστικτα και τις ορμές που σχετίζονται μ’ αυτά. Χωρίς αυτά δεν θα μπορούσε να επιβιώσει. Το μωρό μόλις γεννηθεί αναζητάει τροφή. Αν δεν του τη δώσουν αμέσως, ενστικτωδώς αρχίζει να γκρινιάζει, να κλαίει κ.ο.κ. Αν έχει κάτι, τροφή ή παιχνίδι, και του το πάρουμε, αντιδρά ενστικτωδώς και με κάθε πρόσφορο μέσο – θα χτυπήσει, θα αρπάξει, θα φωνάξει, θα δαγκώσει. Όσο μεγαλώνει το μαθαίνουμε να μοιράζεται, να κάνει υπομονή, να ελέγχει τον εαυτό του, να συνυπάρχει με άλλους και όλα εκείνα που ονομάζουμε κοινωνικοποίηση.

Όσο πάει, διαφέρει όλο και πιο πολύ απ’ τα ζώα. Όταν όμως βρεθεί σε σοβαρό κίνδυνο, σε όποια ηλικία κι αν είναι, τα ηνία τα παίρνουν τα ένστικτα και τότε βλέπουμε τον πολιτισμένο άνθρωπο να είναι έτοιμος για ήπιο ή άγριο καυγά, για μπουνιές και πάει λέγοντας. Υπεράσπιση των συμφερόντων μας «με νύχια και με δόντια»! Ξυπνάει δηλαδή το παιδί που έχουμε μέσα μας, ανάβουν τα αίματα, αναλαμβάνουν δράση τα ένστικτά μας. Όσοι μας βλέπουν δεν μας αναγνωρίζουν. Τέτοιες καταστάσεις προσπαθούμε να τις προλαβαίνουμε και να τις αποφεύγουμε – όσο γίνεται! Ποτέ μα ποτέ δεν μπορούμε να πούμε πως «το παιδί μέσα μας» βρίσκεται κάτω απ’ τον πλήρη έλεγχό μας. Θα ήταν η μεγαλύτερη αυταπάτη να ισχυριστεί κανείς κάτι τέτοιο. Θα ήταν σαν να λέγαμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τη ίδια μας τη φύση. Όσοι παρακολουθούν τις ειδήσεις, γνωρίζουν καλά τι φοβερά πράγματα συμβαίνουν στον κόσμο μας!

Στους περισσότερους θρησκευτικούς κύκλους όλα αυτά με τα ένστικτα θεωρούνται ενδείξεις ή και αποδείξεις ότι το μωρό ακόμη και το νήπιο «έχουν το διάβολο μέσα τους» ότι είναι «γεννημένα μέσα στην αμαρτία» και χρειάζονται τιμωρία, ξύλο, να οδηγηθούν στη μετάνοια [sic] και τελικά στη σωτηρία! Δεν υπάρχει καμιά Βιβλική βάση σε τέτοιες σκέψεις. Ούτε βέβαια η Ψυχολογία και η Ψυχολογία του Βάθους δέχεται τέτοιες πρακτικές.

Ούτε - πάνω απ' όλα και όλους - δέχεται κάτι τέτοιο ο Ίδιος ο Ιησούς Χριστός. Δείτε πώς βλέπει το θέμα αυτό στο κατά Ματθαίον 18:1-5

"Εκείνη την ώρα, πήγαν οι μαθητές στον Ιησού και τον ρώτησαν: «Ποιος είναι άραγε ανώτερος στη βασιλεία του Θεού;» Ο Ιησούς φώναξε τότε ένα παιδάκι, το ’βαλε να σταθεί ανάμεσά τους και είπε: «Σας βεβαιώνω πως αν δεν αλλάξετε κι αν δε γίνετε σαν τα παιδιά, δε θα μπείτε στη βασιλεία του Θεού. Όποιος λοιπόν ταπεινώσει τον εαυτό του σαν αυτό το παιδί, αυτός είναι ο ανώτερος στη βασιλεία του Θεού. Και όποιος δεχτεί ένα τέτοιο παιδί στο όνομά μου, δέχεται εμένα τον ίδιο." 

Να προσθέσω όμως εδώ πώς και για τα παιδάκια θα περάσουν τα χρόνια και θα έρθει και η δική τους ώρα να αποκτήσουν ευθύνη των καλών και των κακών πράξεων τους και τότε θα χρειαστούν και αυτά - σαν υπεύθυνα άτομα πια - να αναζητήσουν τη σωτηρία δια πίστεως στον Ιησού Χριστό.

Και, στο κάτω κάτω της . . . γραφής, τι να πούμε για όσα κάνουν τα άλλα ζώα που αλληλοσκοτώνονται και αλληλοτρώγονται; Είναι και αυτά υπό τον έλεγχο της αμαρτωλότητας τους; Ακόμη και αυτά που αποκαλούμε εξημερωμένα δεν εξαιρούνται. Όταν η γάτα σας κάνει γατάκια, παρακολουθείστε τα να δείτε πόση "ευγένεια" δείχνουν στα αδερφάκια τους την ώρα που τους ρίχνετε κάτι να φάνε. Όχι παίζουμε!!! Ένστικτα!!!Επιβίωση!!!!!!! "Πρώτα ΕΓΩ"!!!!!

Στην Καινή Διαθήκη το «Εκείνο» εκφράζεται με τη λέξη «σαρξ» ή το «φρόνημα της σαρκός». Η «σάρκα» με αυτή τη σημασία δεν έχει να κάνει με το σώμα και τις λειτουργίες του, δεν αναφέρεται δηλαδή στα βασικά ένστικτα του ανθρώπου. Στα σχετικά εδάφια, π.χ. Ρωμαίους 8:5-8, Γαλάτας 5:24, 6:8, η λέξη χρησιμοποιείται με ηθική και όχι υλική και σωματική έννοια. Αναφέρεται δηλαδή στην απουσία πνευματικότητας, στην κοσμικοφροσύνη και την υλιστική φιλοσοφία που χαρακτηρίζει τη ζωή κάποιου.

Το «σαρκικό φρόνημα» δεν φεύγει με την αναγέννηση του ανθρώπου, ως δια μαγείας. Θέλει χρόνο και προσπάθεια για αναβάθμιση της πνευματικότητας. Οι περισσότεροι άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται για τα του Πνεύματος αλλά και οι περισσότεροι πιστοί είναι «σαρκικοί», ΟΧΙ με την έννοια τη σωματική - της αγριότητας, της βιαιότητας και της ανηθικότητας - αλλά με την ηθική έννοια. Αναφέρεται δηλαδή στην απουσία πνευματικότητας, στην κοσμικοφροσύνη και την υλιστική φιλοσοφία που χαρακτηρίζει τη ζωή κάποιου, για το λόγο ότι η Φιλοσοφία Ζωής και η βασική κατεύθυνση που έχει η ζωή τους παραμένουν οι ίδιες όπως και πριν την αναγέννηση.

Το ότι ομολογούν πίστη στον Ιησού Χριστό και εφαρμόζουν μια σειρά από κανόνες που εξωτερικά τους διαφοροποιούν απ’ τον υπόλοιπο κόσμο, δεν είναι αρκετά για να θεωρηθούν πως «μεταμορφώνονται συνεχώς προς το καλό» και πως αποκτούν «το νέο φρόνημα του πιστού» - Ρωμαίους 12:2. Αυτό πίστευαν και οι Χριστιανοί στην Κόρινθο και θριαμβολογούσαν. Ο Παύλος όμως τους έγραψε πως είναι ακόμη «σαρκικοί», έχουν δηλαδή το «σαρκικό φρόνημα», πως είναι “νήπια” από πνευματική άποψη, με λίγα λόγια είναι ακριβώς όπως και οι άλλοι άνθρωποι που δεν είχαν πιστέψει. Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω περικοπή και προσέξτε τους λόγους για τους οποίους τους χαρακτηρίζει "σαρκικούς":

"Κι εγώ, αδερφοί, δεν μπόρεσα να σας μιλήσω σαν σε ανθρώπους που έχουν το Πνεύμα του Θεού· αλλά σας μίλησα σαν σε ανθρώπους που εμπιστεύονται στη δική τους σοφία και είναι νήπια στην πίστη του Χριστού. Σας έθρεψα με γάλα, όχι με στέρεη τροφή, γιατί δεν μπορούσατε ακόμα να τη δεχτείτε. Αλλά ούτε και τώρα ακόμα το μπορείτε, γιατί εξακολουθείτε να ζείτε σαν άνθρωποι αυτού εδώ του κόσμου [σαρκικοί εστέ]. Αφού υπάρχουν μεταξύ σας ζηλοτυπίες, φιλονικίες και διχόνοιες, αυτό δε δείχνει ότι είστε άνθρωποι αυτού του κόσμου [σαρκικοί εστέ] και ότι συμπεριφέρεστε όπως οι άλλοι άνθρωποι;"
– Α Κορινθίους 3:1-4.

 

Στο επόμενο: Πώς λειτουργούν οι δυναμικές αυτές στην καθημερινότητα μας

Τί Είναι η Συνείδηση; (μέρος δεύτερο)

 

Τί Είναι η Συνείδηση; (μέρος δεύτερο)

Του Χρύσανθου Θεοχάρη

Συνειδήσεις και Συνειδήσεις

Όπως είδαμε στο πρώτο μέρος της Βιβλικής μας μελέτης, υπάρχει μια έμφυτη λειτουργία μέσα στα πλαίσια της ενιαίας προσωπικότητας του κάθε ανθρώπου, με την έννοια της «Εφαρμογής» η οποία χρησιμοποιείται για τη βιωματική καταγραφή περιεχομένων / επιδράσεων από όλα εκείνα τα πρόσωπα, εμπειρίες και καταστάσεις που απ’ την αρχή της ζωής αφήνουν το αποτύπωμά τους στην «ψυχή» του κάθε ανθρώπου. Μιλάμε για μια δυναμική ή διαδικασία που είναι βασικό στοιχείο της Βιβλικής Ανθρωπολογίας η οποία είναι περίπου απόλυτα συμβατή με τις αρχές της Ψυχολογίας. Τα θέματα αυτά θα συνεχίσουν να απασχολούν τα «Θεολογήματα» για το λόγο ότι μας βοηθούν να καταλάβουμε σε βάθος τη φύση μας και να βελτιώσουμε την πορεία μας και τη σχέση μας με τον Πλάστη μας.

Δεν υπάρχει μια Συνείδηση για όλους

Δεν είναι όλες οι συνειδήσεις ίδιες

Δεν έχουν όλες οι συνειδήσεις το ίδιο περιεχόμενο

Στα εδάφια της Καινής Διαθήκης που παραθέτονται στη συνέχεια – ολόκληρα – μπορούμε να δούμε πως η συνείδηση κάποιου χαρακτηρίζεται ανάλογα με το ποιόν του ανθρώπου που έχει τη συγκεκριμένη ποιότητα συνείδησης. Όπως είδαμε, η συνείδηση του Παύλου ήταν σε κάθε περίπτωση «αγαθή» γιατί ήταν διαρκώς ενημερωμένη και επικαιροποιημένη και ο Παύλος την σεβόταν και την ακολουθούσε πιστά – κατά το ανθρωπίνως δυνατό.  Άλλοι όμως; Δυστυχώς, οι πιο πολλοί άνθρωποι δεν έχουν μάθει να ακούν τη συνείδησή τους. Βασικά δεν έχουν ιδέα περί τίνος πρόκειται, πώς λειτουργεί, πώς επηρεάζει τη ζωή τους. Έτσι δεν παίρνουν στα σοβαρά την εσωτερική «φωνούλα» που προσπαθεί να τους κατευθύνει προς τη «σωστή» κατεύθυνση – πάντα με βάση τη συγκεκριμένη συνείδηση και τη συγκεκριμένη στιγμή. Ανάλογα λοιπόν με τον τρόπο που κάποιος αντιμετωπίζει αυτόν τον προσωπικό εσωτερικό βιωματικό οδηγό, κατά πόσο τον σέβεται ή τον αγνοεί, κυρίως όμως κατά πόσο φροντίζει για την καθαρότητά του και την επικαιροποίηση του τροφοδοτώντας τον με υγιή Βιβλικά και άλλα χρήσιμα στοιχεία και επιδράσεις, ανάλογα με όλα αυτά η συνείδησή του θα ανήκει σε μια απ’ τις παρακάτω «κατηγορίες». Λογικά όσοι δέχονται την αυθεντία της Βίβλου δεν μπορούν να διαφωνήσουν με όλα αυτά τα σαφή εδάφια. Το γράφω αυτό γιατί για τους περισσότερους … «δεν πα’ να λέει η Βίβλος, εγώ πιστεύω ….». Εντάξει, δεν το λένε έτσι, αλλά στην πράξη αυτό συμβαίνει. Έχουμε λοιπόν:

«αγαθή» - Α Τιμόθεο 1:5, 19 –

«Κι ο σκοπός αυτής της παραγγελίας είναι η αγάπη, που προέρχεται από καθαρή καρδιά, από αγαθή συνείδηση κι από ειλικρινή πίστη»….

«Κράτα την πίστη και την αγαθή συνείδηση. Αυτή τη συνείδηση που μερικοί την απέρριψαν και ναυάγησαν στην πίστη».

Τελικά είναι θέμα προσωπικής επιλογής τί θα κάνω με τη συνείδηση με την οποία έφτασα μέχρις εδώ: μου την «κληροδότησαν» γονείς και πρώιμες εμπειρίες, πρόσθεσα τα δικά μου στοιχεία, μπήκα στο δρόμο του Θεού. Μετά αποφάσισα πως όλα αυτά θέλω να τα αφήσω πίσω, «απορρίπτω» τη συνείδησή μου και «πάω γι’ άλλα». Μέχρις όμως να προκύψει μια καινούργια (έκδοση) συνείδηση – κι έχει ο Θεός, που λέμε – υπάρχουν κλυδωνισμοί.

«καθαρή» - Εβραίους 13:18

“Να προσεύχεστε για μας. Φυσικά, είμαστε βέβαιοι πως έχουμε καθαρή τη συνείδησή μας, αφού σε κάθε περίπτωση θέλουμε να συμπεριφερόμαστε όπως πρέπει.”

«πονηρή συνείδηση» = κακή συνείδηση = πονηρές διαθέσεις - Εβραίους 10:22

“Ας πλησιάζουμε το Θεό με ειλικρινή διάθεση και με βεβαιότητα στην πίστη μας, με την καρδιά καθαρή από τις κακές διαθέσεις [ῥεραντισμένοι τὰς καρδίας ἀπὸ συνειδήσεως πονηρᾶς]”.

«πωρωμένη» - Α Τιμόθεο 4:2

«Θα παρασυρθούν από απατεώνες και υποκριτές που έχουν πωρωμένη τη συνείδησή τους»

Η βασική έννοια του «πωρώνω» είναι «στερώ από κάποιον τα ηθικά του κριτήρια, τον κάνω τελείως αναίσθητο από ηθική άποψη: Πωρωμένος άνθρωπος. Πωρωμένη συνείδηση. Κάποιος συστηματικά παραβλέπει, αδιαφορεί, αγνοεί, καταπιέζει τη συνείδησή του και τους ελέγχους της μέχρι που την αναισθητοποιεί.

«μολυσμένη» - Τίτον 1:15

“Για τους καθαρούς όλα είναι καθαρά. Για τους μολυσμένους όμως και τους απίστους τίποτα δεν είναι καθαρό, γιατί και το μυαλό τους κι η συνείδησή τους είναι μολυσμένα.”

Λοιπόν; Σε ποιόν απ’ τους παραπάνω «τύπους» πιστεύεις πως ανήκει η δική σου συνείδηση; Η ερώτηση είναι ρητορική. Ποιος και πώς μπορεί να ισχυριστεί πως η συνείδησή του είναι καθαρή και αγαθή; Μήπως επειδή μου λέει «μπράβο»; Μα ακόμη και μια «μολυσμένη» ή «πωρωμένη» συνείδηση «μπράβο» λέει σ’ όλους όσοι κλέβουν το διπλανό τους και το Κράτος, που λένε ψέματα και κάνουν πράγματα που είναι σαφώς ανήθικα! Γι’ αυτό το ρόλο «εκπαιδεύτηκε», αυτή τη «μόρφωση» πήρε στα διάφορα «σχολεία» που πήγε και τα «σεμινάρια» που παρακολούθησε. Είναι ο έπαινος αυτός που κάνει τον «Ελληναρά» να αισθάνεται «και ο πρώτος», «ο μάγκας»! Τώρα τί ζημιά προκαλείται στα «βάθη της ύπαρξής του, αυτό είναι κάτι που θα δούμε στις συνέχειες της μελέτης μας.

Πώς αναπτύσσεται/διαμορφώνεται η καθαρή συνείδηση;

1.Ρωμαίους 12:1-2 – «πνευματική λατρεία» αέναη

“Ο Θεός, αδερφοί, μας έδειξε το έλεός του. Σας παρακαλώ, λοιπόν, να του προσφέρετε όλο τον εαυτό σας θυσία ζωντανή, άγια, ευπρόσδεκτη στο Θεό. Αυτή είναι η πραγματική πνευματική σας λατρεία. Μην προσαρμόζεστε στη νοοτροπία αυτού του κόσμου, αλλά να μεταμορφώνεστε συνεχώς προς το καλό, αποκτώντας το νέο φρόνημα του πιστού. Έτσι θα μπορείτε να διακρίνετε ποιο είναι το θέλημα του Θεού, το καλό και αρεστό στο Θεό και τέλειο.”

Σύντομη ανάλυση

Δεν υπάρχει τίποτε το «καλογερίστικο» στην περικοπή αυτή. Ο άνθρωπος που περιγράφεται εδώ ζει στον κόσμο, δεν του ζητείται να απαρνηθεί ουσιαστικά τίποτε – τουλάχιστον όχι όλα αυτά που απαγορεύουν οι φανταμενταλιστικοί (=θεμελιοκρατικοί) κύκλοι. Οι διευκρινίσεις είναι απαραίτητες, αλλά όχι με λίγα λόγια – χρειάζονται πολλά λόγια τα οποία θα πρέπει να περιμένουν.

Όλα τα ρήματα στο κείμενο και στη μετάφραση είναι σε χρόνο ενεστώτα διαρκείας, δεν πρόκειται δηλαδή για περιστασιακή διάθεση, αλλά μόνιμη πρόθεση και τρόπος ζωής.

να του προσφέρετε … μην προσαρμόζεστε … να μεταμορφώνεστε … έτσι θα μπορείτε να διακρίνετε …

Αυτό σε καμιά περίπτωση ΔΕΝ σημαίνει πως αποκλείονται τα λάθη και τα σκοντάμματα, μάλλον θεωρούνται δεδομένα. Ο Θεός γνωρίζει ότι «χούς εσμέν» [είμαστε χώμα], επειδή όμως είμαστε και επιθυμούμε να μένουμε «εν Χριστώ», η χάρη του Θεού καλύπτει τα πάντα και εξακολουθούμε να είμαστε αγαπημένα παιδιά του (οι «λεπτομέρειες» σε άλλη μελέτη).

Η προτροπή που γίνεται στον πιστό είναι να συνειδητοποιήσει πως ολόκληρη η ζωή του 24/7 (=24 ώρες την ημέρα, 7 μέρες την εβδομάδα) βιώνεται σαν μια διαρκής προσφορά ζωντανής θυσίας προς το Θεό: «Αυτή είναι η πραγματική πνευματική σας λατρεία». Ακόμη και όταν δεν «πηγαίνει στην εκκλησία», η θυσία του και η λατρεία του συνεχίζεται. Όχι δηλαδή για 1 ή 2 ή 3 ώρες την εβδομάδα, που πιστεύει το 99% εκείνων που ομολογούν Χριστό - και από κει και πέρα είμαστε «στο δικό μας χώρο» έξω απ’ τη δικαιοδοσία του Θεού!!!

Με τέτοιο πνεύμα και τέτοια φιλοσοφία, ο πιστός, απ’ τη μια αντιστέκεται στην κυρίαρχη υλιστική και «αθεϊστική» νοοτροπία που κυριαρχεί παντού, απ’ την άλλη μπαίνει στα καινούργια πνευματικά καλούπια που έχει προετοιμάσει ο Θεός για τους δικούς του και σταθερά και επίμονα προσαρμόζει την προσωπικότητά του στα καλούπια αυτά, και αποκτά καινούργια φρονήματα, που σημαίνει πως η συνείδησή του αναμορφώνεται και μεταμορφώνεται ώστε από καινούργια οπτική να είναι σε θέση να διακρίνει τί είναι καλό και αρεστό στο Θεό.

2. Εβραίους 5:12-14 – «εξάσκηση των αισθητηρίων οργάνων»

“Γι’ αυτό το θέμα, πολλά μπορούμε να σας πούμε. Είναι όμως δύσκολο να εξηγηθούν, γιατί δε δείχνετε προθυμία να τα καταλάβετε. Εσείς έπρεπε να ήσασταν δάσκαλοι έπειτα από τόσον καιρό. Παρ’ όλα αυτά έχετε πάλι ανάγκη να διδαχτείτε και τα βασικά ακόμα στοιχεία του λόγου του Θεού. Καταντήσατε να έχετε ανάγκη από γάλα κι όχι από στέρεη τροφή. Γιατί όποιος τρέφεται με γάλα δεν έχει την πείρα να διακρίνει το καλό από το κακό, αφού είναι ακόμα νήπιος. Η στέρεη τροφή είναι για τους ωρίμους, οι οποίοι με τη συνεχή χρήση έχουν εξασκήσει τα αισθητήρια όργανά τους, για να μπορούν να διακρίνουν το καλό απ’ το κακό.”

Το βρίσκω απαραίτητο να επισημάνω το αυτονόητο για να αποφύγουμε το ενδεχόμενο κάποιος να εκλάβει τις λέξεις με την κυριολεκτική τους έννοια: γάλα = βασική διδασκαλία – στέρεη τροφή = προχωρημένη διδασκαλία – νήπιος = πολύ νέος [ή στάσιμος] στη Χριστιανική πίστη – αισθητήρια όργανα = πνευματικά αισθητήρια όργανα, με μεταφορική έννοια, χωρίς καμιά αντιστοιχία προς τα σωματικά μας αισθητήρια όργανα.

Το πρώτο και κυριότερο πράγμα που αναδεικνύει η περικοπή αυτή είναι πως η πνευματική ηλικία δεν έχει καμιά σχέση με τα χρόνια που πέρασαν από τότε που κάποιος ενώθηκε με το Χριστό. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων έχει μείνει ουσιαστικά σε μια νηπιότητα διαρκείας. Το «ξέρεις πόσα χρόνια έχω εγώ στην πίστη;» δείχνει πνευματική αμορφωσιά. Πνευματικές δεξιότητες, βάθος πίστης, ωριμότητα και πνευματικότητα, όλα κοντά στο μηδέν. Αιτία η «νωθρότητα ακοής» που σωστότατα αποδίδεται με το «δε δείχνετε προθυμία να τα καταλάβετε». Αδιαφορία με άλλα λόγια που αποτελεί την κύρια αιτία του «πνευματικού νανισμού». Και όσο για ανάπτυξη Χριστιανικής Συνείδησης, ούτε λόγος να γίνεται.

Επίσης, αντίθετα με όσα πιστεύουν πολλοί – στα λόγια τουλάχιστον, γιατί στην πράξη δεν το πολύ-πιστεύουν αλλά και αυτό δεν το αναγνωρίζουν ή τουλάχιστον δεν το συνειδητοποιούν – για την πνευματική αύξηση του κάθε πιστού ατομικά ή κυρίως για την μη-αύξηση την ευθύνη δεν την έχει ο Θεός και το Άγιο Πνεύμα. Την έχει κατά κύριο λόγο ο κάθε πιστός προσωπικά, σε αντιστοιχία πάντα με τις επιλογές και τις δυνατότητες που έχει. Όμως τη μεγαλύτερη ευθύνη σίγουρα την έχουν όλοι εκείνοι που στα πλαίσια της τοπικής εκκλησιαστικής κοινότητας έχουν τη διττή διακονία «του ποιμένα και δασκάλου» και έργο των οποίων είναι «να καταρτίζουν τους πιστούς για το έργο της διακονίας, ώστε να οικοδομείται το σώμα του Χριστού» (Εφεσίους 4:11-16). Σ’ αυτό υπάρχει μεγάλη υστέρηση με αποτέλεσμα να λέει ο καθένας ό,τι θέλει, ό,τι «κληρονόμησε» και ό,τι του έρχεται – χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανένα και χωρίς κανένας να έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει τα λεγόμενά του. Πάρα πολλοί πιστεύουν πως είναι θεόπνευστοι και δεν χρειάζονται διδασκαλία και καθοδήγηση. Πολύ λίγους θα συναντήσετε που να γνωρίζουν τον τρόπο μελέτης της Βίβλου και ακόμη λιγότερους που επιθυμούν πραγματικά να μάθουν τί στ’ αλήθεια διδάσκει η Βίβλος!!!

Ευτυχώς όμως δεν είναι όλοι με «τεμπέλικα και περήφανα αυτιά». Υπάρχουν και οι «τέλειοι» = ώριμοι. Πρόκειται για εκείνους που πήραν στα ζεστά τη σχέση τους με τον Κύριο και με σταθερά, συνεχή και συνεπή βήματα προχώρησαν στην ωριμότητα. Έτσι τώρα μπορούν να τρέφονται με τη «στέρεη τροφή [που] είναι για τους ώριμους» και να αυξάνονται στην επίγνωση και τη σωστή κρίση.

3. Φιλιππησίους 1:9-11 -- «η επίγνωση και η σωστή κρίση»

“Η προσευχή μου είναι αυτή: Να μεγαλώνει η αγάπη σας όλο και περισσότερο και να συνοδεύεται από αληθινή γνώση και σωστή κρίση, για να διακρίνετε τι είναι καλό για σας. Έτσι θα είστε καθαροί και χωρίς κατηγόρια την ημέρα που θα μας κρίνει ο Χριστός, πλούσιοι σε καλά έργα που προέρχονται από την πίστη στον Ιησού Χριστό για να δοξάζεται και να υμνείται ο Θεός”.

Το κλειδί βρίσκεται στη φράση του πρωτοτύπου «εν επιγνώσει και πάσει αισθήσει» που σημαίνει «με πλήρη και προχωρημένη γνώση και κατανόηση μαζί με μια ενστικτώδη διαίσθηση και αποτύπωση μιας δεδομένης κατάστασης που δίνει στον ώριμο πιστό την ικανότητα να διακρίνει τί είναι καλό σε κάθε περίπτωση, ώστε να κάνει το καλύτερο δυνατό και να δοξάζεται ο Θεός». Ειδικά η φράση «πάσει αισθήσει» σαφέστατα παραπέμπει στα «αισθητήρια» που είδαμε πιο πάνω στην περικοπή απ’ την προς Εβραίους, ενώ και οι δυο σαφώς υπονοούν και υποδηλώνουν τη Συνείδηση.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Θεός βοηθάει εκείνους που προσπαθούν να ανέβουν τα σκαλοπάτια της ωριμότητας χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που τους προσφέρει ο Θεός στα πλαίσια της πνευματικής κοινότητας. Όμως δεν είναι δυνατόν να βρίσκονται όλοι στο ίδιο σκαλοπάτι προόδου και οι λόγοι γι’ αυτή την ανομοιομορφία είναι πολλοί.

Δηλαδή …….

Δεν ξεκίνησαν – χρονικά και ηλικιακά - όλοι μαζί,

Δεν έχουν όλοι την ίδια κοινωνική και μορφωτική υποδομή,

Δεν έχουν όλοι τις ίδιες δυνατότητες ή ακόμη και τις ίδιες ευκαιρίες αύξησης,

Δεν έτυχε να έχουν τους ίδιους ή τους κατάλληλους ποιμένες - δασκάλους. Όχι σπάνια οι ποιμένες-δάσκαλοι είναι διορισμένοι, με ανεπαρκή Βιβλικά προσόντα και γνώσεις και διδάσκουν τα της Ομολογίας τους, το οποίο είναι ανασταλτικός παράγοντας,

Δεν έδειξαν όλοι το ίδιο ενδιαφέρον και τον ίδιο ζήλο για αύξηση,

Λίγοι γνωρίζουν πώς μελετούμε ένα κείμενο χρησιμοποιώντας τις πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, τα βιβλία αναφοράς και τα κατάλληλα βοηθήματα.

Σαν αποτέλεσμα, έχουμε διαφορετικές απόψεις σε πολλά θέματα και άγνοια σε άλλα!

Τι γίνεται στην περίπτωση αυτή; Μια απάντηση συνιστά το κεφάλαιο 14 της προς Ρωμαίους Επιστολής του Παύλου.

Ρωμαίους 14: Ενότητα σε Πλαίσια Διαφορετικότητας

“1. Να δέχεστε όποιον έχει ασθενική πίστη, χωρίς να επικρίνετε τις απόψεις του. 2. Για παράδειγμα, ένας πιστεύει πως μπορεί να φάει απ’ όλα, ενώ κάποιος άλλος, που έχει ασθενική πίστη, τρώει μόνο χόρτα. 3. Αυτός που τρώει απ’ όλα, ας μην περιφρονεί εκείνον που δεν τρώει· κι εκείνος που δεν τρώει, ας μην κατακρίνει εκείνον που τρώει, γιατί ο Θεός τον έχει δεχτεί στην εκκλησία του. 4. Ποιος είσαι εσύ που θα κρίνεις έναν ξένο υπηρέτη; Μόνο ο Κύριός του μπορεί να κρίνει αν στέκεται ή όχι στην πίστη του, γιατί ο Θεός έχει τη δύναμη να τον στηρίξει. 5. Άλλοι κάνουν διάκριση ανάμεσα στις μέρες, ενώ άλλοι τις θεωρούν όλες ίδιες. Ας κάνει καθένας ό,τι νομίζει σωστό...... 10. Γιατί λοιπόν εσύ, ο ασθενικός στην πίστη, κατακρίνεις τον αδερφό σου; Κι εσύ ο ισχυρός στην πίστη, γιατί περιφρονείς τον αδερφό σου; .... .... 17. Μην ξεχνάτε πως η βασιλεία του Θεού δεν είναι φαγητά και ποτά, αλλά δικαιοσύνη, ειρήνη και χαρά, που δίνει το Άγιο Πνεύμα.... 19. Ας επιδιώκουμε λοιπόν ό,τι φέρνει την ειρήνη κι ό,τι συντελεί στην πνευματική οικοδομή του συνόλου της εκκλησίας.”

Η υπέροχη αυτή περικοπή της Γραφής αποτελεί δείγμα σοφίας για τον τρόπο που θα πρέπει να διαχειριζόμαστε τις διαφορετικές γνώμες και απόψεις πάνω σε θέματα που υπάρχει μεν σαφής και εμπεριστατωμένη βιβλική τοποθέτηση, χωρούν όμως – προσωρινά και μεταβατικά για λόγους ειρηνικής συνύπαρξης των πιστών - και κάποιες «κατώτερες» απόψεις. Η περικοπή αναφέρεται σε δυο αντιπροσωπευτικά και «καυτά» θέματα που προβλημάτιζαν τους Χριστιανούς της Αποστολικής Εποχής:

Το ένα ήταν:
Μπορεί κάποιος Χριστιανός να τρώει όποια τροφή επιθυμεί χωρίς πνευματικό πρόβλημα ή πρέπει να τρώει μόνο χόρτα;

Το άλλο ήταν:
Είναι όλες οι μέρες της εβδομάδας / του μήνα / του έτους το ίδιο άγιες ή μήπως κάποιες ξεχωρίζουν και είναι πιο άγιες απ’ τις άλλες;

Αυτό που γίνεται σαφές απ’ την αρχή είναι πως ο Παύλος υιοθετεί την «πλατιά» άποψη, αυτή δηλαδή που δίνει μεγαλύτερη ελευθερία επιλογών: Όλες οι τροφές επιτρέπονται και όλες είναι καθαρές από πνευματική άποψη. Όλες οι μέρες του χρόνου είναι το ίδιο άγιες, όλες ανήκουν στον Κύριο και ολόκληρη η ζωή μας θα πρέπει να είναι ζωή ατέλειωτης λατρείας.

Δεν γίνεται εδώ να εξερευνήσουμε τη λογική και το θρησκευτικό παρελθόν εκείνων που δεχόντουσαν τη «μειοδοτική» άποψη. Έτσι κι αλλιώς, δεν επηρεάζει το αντικείμενο αυτής της μελέτης. Να τονιστεί επίσης πως η διαφοροποίηση των «μειοδοτών» γίνεται χωρίς ιδιαίτερη ζημιά. Η προσωρινή παραχώρηση για λόγους «οικονομίας» βοηθάει να πρυτανεύσει η ειρήνη στην Εκκλησία. Σταδιακά, όλοι αυτοί θα αποκτήσουν τη σωστή γνώση και επίγνωση, πάντα όμως θα υπάρχουν οι νεοφώτιστοι που θα κουβαλούν μαζί τους «αποσκευές» απ’ την προηγούμενη φάση της ζωής τους -- και η ζωή συνεχίζεται.

Επειδή και τα δυο αυτά θέματα είναι βιωματικά και συνειδησιακά είναι λογικό και αναμενόμενο να έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα ενώ ταυτόχρονα απαιτούν πίστωση χρόνου για να ενσωματωθούν στη Συνείδηση/Φιλοσοφία Ζωής/Υπερεγώ του ατόμου. Στο μεσοδιάστημα, ο νεοφώτιστος, αυτός «που έχει ασθενική πίστη» = αυτός που δεν έχει ακόμη σταθεροποιηθεί σε κάποιες πεποιθήσεις, «κλωτσάει» και κρίνει αρνητικά, κατακρίνει εκείνους που έχουν την προχωρημένη, πιο πλατιά θέση στα θέματα αυτά (εδάφια 3-4, 10α).  Απ’ την άλλη, εκείνος που έχει ωριμάσει και έχει προχωρημένες αντιλήψεις, βλέπει υποτιμητικά («περιφρονεί», στίχος 3) αυτόν που έχει περιοριστικές αντιλήψεις στα θέματα τροφής και διάκρισης ανάμεσα στις μέρες. Με βάση τη διδασκαλία του Παύλου, αυτοί έκριναν πως τέτοια θα έπρεπε να είναι η αντίδρασή τους, προφανώς για να συνετίσουν τους νεοφώτιστους και να τους φέρουν στην «Παύλεια γραμμή».

Στη συζήτηση για τα ειδωλόθυτα ο Παύλος τόνισε πως μπορούμε να φάμε οτιδήποτε γιατί "στον Κύριο ανήκει η γη και καθετί πάνω σ’ αυτήν» - Α Κορινθίους 10:25-26.

Για το θέμα της διάκρισης μεταξύ των ημερών, ο Παύλος γράφοντας προς τους Χριστιανούς της Γαλατίας, εξέφρασε την απογοήτευσή του που έδιναν ξεχωριστή σημασία σε κάποιες μέρες σε βάρος των άλλων (ημερών) – ακολουθώντας δηλαδή κάποιο Ιουδαϊκό ή άλλο εορτολόγιο: «Γιατί δίνετε ξεχωριστή σημασία σ’ ορισμένες μέρες, μήνες, εποχές και χρόνια; Φοβάμαι πως μάταια κοπίασα για σας». - Γαλάτας 4:8-11

Ο στόχος του Παύλου με το τμήμα αυτό της προς Ρωμαίους Επιστολής που σήμερα το έχουμε σαν κεφάλαιο 14 είναι κατά κύριο λόγο να τονίσει το σεβασμό που πρέπει να δείχνουν οι πιστοί για τη Συνείδηση του Άλλου. Ζητάει δηλαδή απ’ όλους να σέβονται εκείνους που ακόμη δεν έχουν ξεπεράσει τα «βαρίδια» που κουβαλούν μαζί τους απ’ τα προηγούμενα Ιουδαϊκά ή Ειδωλολατρικά τους πιστεύω, και ταυτόχρονα ζητάει απ’ αυτούς που έχουν όλα αυτά τα «βαρίδια» να μην κατακρίνουν αυτούς που – σωστά κατά τον Παύλο – δεν έχουν κανένα πρόβλημα να φάνε οποιαδήποτε τροφή και που θεωρούν όλες οι μέρες του χρόνου εξίσου άγιες και ξεχωριστές.

Ιδιαίτερη σημασία έχει ο τρόπος που ο Παύλος κλείνει τη συζήτηση. Λέει λοιπόν πως ευτυχής είναι αυτός που έχει φτάσει σε επίπεδο που να μην κάνει διάκριση ανάμεσα στις τροφές (το ίδιο ισχύει και για τη διάκριση μεταξύ των ημερών). Όσο για εκείνους που συνεχίζουν να διακρίνουν μεταξύ τροφών (και ημερών), τους προτρέπει να μην παρακούσουν/παραβιάσουν τη συνείδησή τους στο στάδιο αυτό. Αν στο στάδιο που η πεποίθηση/πίστη για το συγκεκριμένο θέμα βρίσκεται ακόμη «στα παλιά», να μην βιαστούν να κάνουν αυτά που τους διδάσκουν στις Χριστιανικές συναθροίσεις, παρότι αυτά είναι τα αντικειμενικά σωστά. Αν επιμείνουν να παραβιάσουν τη συνείδησή τους, τότε η συνείδησή τους θα τους κατακρίνει και θα νοιώσουν τύψεις γιατί δεν είχε γίνει ακόμη δική τους προσωπική πεποίθηση=πίστη, δεν είχε δηλαδή ενσωματωθεί στη συνείδησή τους. Και ότι δεν είναι ενσωματωμένο στη συνείδηση κάποιου, τότε ΔΕΝ αποτελεί "πίστη=πεποίθηση" του". Άρα αποτελεί παραβίαση της προσωπικής του συνείδησής, την οποία παραβίαση ο Θεός την καταλογίζει σαν αμαρτία.

Όσο για το Χριστιανό που είναι ξεκάθαρος με τη συνείδησή του και έχει ισχυρή πεποίθηση για τα θέματα αυτά – και για άλλα παρόμοιας φύσης θέματα – δεν θα πρέπει να πιέζει τους άλλους να τα εφαρμόσουν «σώνει και καλά»! Η προσωπική πεποίθησή του ας μείνει ανάμεσα σ’ αυτόν και το Θεό, γιατί αποτελεί υπόθεση προσωπική ανάμεσα σ’ αυτόν και το Θεό. Τι ωραία πράγματα! Τόσο ξεκάθαρα, τόσο Παύλεια και τόσο Βιβλικά, και παρόλα αυτά τόσο «άγνωστα» και ανεφάρμοστα απ’ τις σημερινές εκκλησίες.

Ρωμαίους 14:22-23

“Εσύ έχεις ισχυρή πίστη; Έχε την, αλλά να την ξέρεις εσύ κι ο Θεός. Μακάριος εκείνος που η συνείδησή του δεν του δημιουργεί προβλήματα για την τροφή. Όποιος όμως πιστεύει στη διάκριση των τροφών, αν φάει κάτι απαγορευμένο, θα αισθανθεί ένοχος, γιατί δεν έπραξε κατά την πίστη του. Κι ό,τι δεν προέρχεται από την πίστη του είναι αμαρτία.”

Τα λόγια αυτά που Παύλου είναι σαφέστατα και δεν χωρούν παρερμηνεία. Κάποιο δηλαδή συμπέρασμα στο οποίο έχει καταλήξει κάποιος πιστός σε ένα βιωματικό και συνειδησιακό θέμα με βάση το οποίο έχει αποκρυσταλλώσει μια προσωπική πεποίθηση, δεν θα πρέπει να τον προτρέπουμε ή ακόμη και να τον πιέζουμε να το «διαγράψει» και να το αγνοήσει – παρά το γεγονός ότι μπορεί να είναι λάθος. Παραβιάζοντας κάποιος τη συνείδησή του ή κάνοντας κάτι που ΔΕΝ είναι ριζωμένο στη συνείδησή του είναι αμαρτία.

Συνοψίζοντας Όσα είδαμε για τη Συνείδηση

* Η μελέτη μας για τη Συνείδηση είναι σχεδόν αποκλειστικά Βιβλική, με λίγες αναφορές στην Ψυχολογία του Βάθους.

* Είδαμε πως κάπου βαθιά μέσα στον καθένα μας υπάρχει μια «χάρτα» που τη λέμε Συνείδηση, με βάση την οποία ζούμε τη ζωή μας. Απ’ το παρασκήνιο μας κατευθύνει, μας επαινεί όταν τη σεβόμαστε, μας κατακρίνει όταν την αγνοούμε.

* Καθένας έχει τη δική του «χάρτα» που δεν είναι ίδια με τη «χάρτα» κανενός άλλου.

* Σημαντικότατο: η συνείδηση του ανθρώπου δεν μένει ποτέ ακριβώς η ίδια. Η ζωή την αναθεωρεί. Την ονομάζουμε Υπερεγώ, Ο «Γονιός» Μέσα μας, Η Φιλοσοφία της Ζωής μας, Καρδιά, Φρόνημα, Συνείδηση. Κανένα απ’ αυτά δεν μένει το ίδιο. Κάποια στοιχεία αλλάζουν άμεσα, άλλα χρειάζονται, μικρότερη ή μεγαλύτερη, πίστωση χρόνου.

* ΔΕΝ το κάνουμε συνειδητά με την αυστηρή έννοια της λέξης, όμως όταν γνωρίζουμε πώς «παίζεται το παιχνίδι», θα μπορούσαμε κάπως χαλαρά να επηρεάσουμε την πορεία των πραγμάτων. Όπως διαλέγουμε τις παρέες μας και τις παρέες των παιδιών μας, κάνουμε ουσιαστικά το ίδιο όταν επιλέγουμε τί θα διαβάσουμε, τί θα ακούσουμε, τί θα δούμε, παρεμβαίνουμε δηλαδή ενεργά στην αναθεώρηση ή επικαιροποίηση της συνείδησής μας. Οι πολιτικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές και άλλες παράμετροι της Συνείδησής μας είναι λίγο ως πολύ «κινούμενη άμμος».

* Το ότι η συνείδηση είναι εξατομικευμένη σημαίνει πως δεν είναι αλάνθαστη, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι η σύνθεση όλων των βιωμάτων μας και των επιδράσεων που δεχτήκαμε μέχρι σήμερα. Το «ακολουθώ τη συνείδησή μου» είναι καλή τακτική κυρίως για να «έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας» και ΟΧΙ για να μην κάνουμε λανθασμένες επιλογές.

* Όταν ακολουθούμε τη συνείδησή μας βρισκόμαστε σε αρμονία με τον εσωτερικό εαυτό μας. Όταν την παραβιάζουμε νοιώθουμε τύψεις και εσωτερική δυσαρμονία. Όμως τόσο η αρμονία όσο και η δυσαρμονία δεν σημαίνουν απαραίτητα ότι κάνουμε αντικειμενικά σωστές ή λανθασμένες επιλογές, απλά ότι κάναμε επιλογές που συμφωνούν ή διαφωνούν με τη δική μας συνείδηση. Το τί είναι ηθικό ή ανήθικο είναι εντελώς διαφορετική υπόθεση.

* «Είναι ασφαλής οδηγός η Συνείδηση;». Είναι το ίδιο σαν να ρωτάμε, Είναι ασφαλής οδηγός η Φιλοσοφία Ζωής που ακολουθώ; Είναι ασφαλής η Βασική Κατεύθυνση Ζωής μου; Είναι ασφαλής και αξιόπιστη η όλη ανατροφή που έχω δεχτεί; Σίγουρα είναι το καλύτερο που εγώ σαν άτομο διαθέτω αυτή τη στιγμή. Σε κάποιο βαθμό εξαρτάται από μένα κατά πόσο θα γίνει καλύτερη ή χειρότερη. Εδώ ισχύει το «Με όποιο δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις». Δεν ξεχνάμε βέβαια τους Κρυφούς Υποβολείς [= πανέξυπνες πλύσεις εγκεφάλου διαφημιστικές, πολιτικές, ιδεολογικές και βάλε] που «αλωνίζουν» σέρνοντας απ’ τη μύτη τις ανυποψίαστες ανθρώπινες μάζες την ίδια στιγμή που οι μάζες αυτές καυχιούνται πως οι αποφάσεις τους και οι επιλογές τους είναι αποκλειστικά δικές τους.

* Η συνείδησή μου είναι τόσο καλή ή τόσο κακή, όσο καλός ή κακός είμαι εγώ σαν άτομο – και το αντίθετο. Δεν γίνεται να είμαι άνθρωπος πονηρός και να έχω αγαθή συνείδηση. Υπάρχει συνείδηση αγαθή, καλή, μολυσμένη, πονηρή, πωρωμένη.

* Στο μεταφυσικό / πνευματικό / θρησκευτικό επίπεδο η καλή Συνείδηση είναι αποτέλεσμα των επιδράσεων που δεχτήκαμε απ’ τη σωστή μελέτη της Αγίας Γραφής, απ’ τα καλά βιβλία και βοηθήματα που χρησιμοποιούμε στη μελέτη μας, απ’ τη διδαχή που πήραμε από καλούς ποιμένες και δασκάλους, απ’ τα καλά πρότυπα που άφησαν τη σφραγίδα τους στη ζωή μας - και μέσα απ’ όλα αυτά τί ρόλο αφήσαμε στο Θεό και στο Πνεύμα Του να παίξει στη ζωή μας και στη διαρκή διαμόρφωση της εσωτερικής μας διάστασης.

* ΕΣΥ τί άνθρωπος είσαι = Τί είδους συνείδηση έχεις; = Ποια είναι η Φιλοσοφία της Ζωής σου;