Τα Δώρα και τα Οφέλη της Αμφιβολίας
Του Χρύσανθου Θεοχάρη
Δεν ξέρω αν σας απασχόλησε ποτέ, θετικά ή αρνητικά, εμένα πάντως με έχει απασχολήσει αρκετά έως πολύ. Ο λόγος για την απόλυτη βεβαιότητα που ισχυρίζονται πως έχουν σχεδόν όλοι όσοι ανήκουν στις – συντηρητικές κατά κανόνα – Χριστιανικές Ομολογίες, για κάποιες απ’ τις βασικές διδασκαλίες της πίστης τους. Δηλώνουν λοιπόν κατηγορηματικά:
Βεβαιότητα ότι υπάρχει Θεός Ιδιαίτερα και άμεσα Προσωπικός
Βεβαιότητα ότι η Βίβλος είναι θεόπνευστη και αλάνθαστη
Βεβαιότητα ότι έχουν εξασφαλισμένη τη Σωτηρία τους
Βεβαιότητα ότι πεθαίνοντας θα πάνε αμέσως στον «Παράδεισο»
Βεβαιότητα ότι υπάρχει Κυριολεκτική Κόλαση
Βεβαιότητα ότι όσοι δεν πιστεύουν στο Χριστό θα πάνε στην Κόλαση
Βεβαιότητα ότι η Δεύτερη Παρουσία του Χριστού είναι Πολύ Κοντά
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, η συζήτηση ΔΕΝ είναι για το αν και κατά πόσο τα παραπάνω είναι ή όχι αντικειμενικές αλήθειες. Το θέμα μας είναι απ τη μια η προχειρότητα και η επιπολαιότητα με την οποία διαμορφώνονται απόλυτες θέσεις, και απ’ την άλλη και κυρίως το δικαίωμα στην επιφύλαξη ή την αμφιβολία και την επιθυμία για περισσότερη μελέτη που διατυπώνει μια μερίδα πιστών. Τέλος, τα καλά και τα οφέλη που προκύπτουν απ’ την επιφύλαξη και την εις βάθος έρευνα που καλλιεργείται σαν αποτέλεσμα.
Βλέποντας για τι θέματα πρόκειται – [ούτε για τον καιρό πρόκειται, ούτε για προβλέψεις πολιτικών εξελίξεων, ούτε αν θα γίνει κάποιος πόλεμος, ούτε αν θα πρέπει να εμβολιάζουμε τα μικρά παιδιά, ούτε αν θα αυξηθούν οι μεταναστευτικές ροές] αναρωτιέται κανείς πώς είναι δυνατόν να δηλώνει κάποιος πως είναι απόλυτα βέβαιος για όλα αυτά τα τόσο σημαντικά μεταφυσικά θέματα – και για άλλα πολλά ακόμη; ΔΕΝ είναι τόσο απλά τα πράγματα. Δεν είναι απόδειξη η συνηθισμένη απάντηση “το νοιώθω στην καρδιά μου”!!! Όλοι λίγο πολύ νοιώθουν διάφορα στην καρδιά τους, τα οποία όμως ΔΕΝ είναι αξιόπιστα:
"Aνεξερεύνητα είναι τα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς! Είναι τόσο απατηλή και αδιόρθωτη· ποιος μπορεί να τη γνωρίσει σε βάθος;” - Ιερεμίας 17:9
Είναι περίπου βέβαιο πως γι αυτούς που προβάλλουν τέτοιους ισχυρισμούς όλα αυτά αποτελούν σαφείς και αδιαμφισβήτητες διδασκαλίες της Βίβλου. Ο κανόνας που φαίνεται να ισχύει στην περίπτωση αυτή είναι, όσο χαμηλότερη μόρφωση έχει κάποιος, όσο λιγότερα γνωρίζει για τον τρόπο προσέγγισης ένός πολυσύνθετου βιβλίου σαν τη Βίβλο, όσο πιο χαλαρές και ασύνδετες είναι οι γνώσεις του για τη Βίβλο, όσο πιο εύκολα και πρόχειρα «ξεπετάει» κάποιο εδάφιο, και αντίστροφα όσο πιο απόλυτος ήταν αυτός ή αυτοί που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική του διάπλαση, τόσο πιο πιθανό είναι οι αντιλήψεις του να είναι απόλυτες – και …αλίμονο στο άτομο που θα εκφράσει επιφυλάξεις για όσα αυτός/-ή υπερθεματίζει.
Βλέπετε, όταν πρόκειται για Θεμελιοκράτες (=Φανταμενταλιστές) - και όχι μόνο γι’ αυτούς - όλα είναι απλά και ξεκάθαρα. Ότι λέγεται ή κυκλοφορεί «στον κόσμο τους» είναι η αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Το ότι υπάρχουν τόσες διαιρέσεις και τόσες επιμέρους Ομολογίες σαν αποτέλεσμα των διαφορετικών απόψεων για το τι διδάσκει η Βίβλος – συχνά πρόχειρων, αυθαίρετων και ταυτόχρονα … αδιαπραγμάτευτων - δεν φαίνεται να τους απασχολεί ή να τους κλονίζει! Όλοι (θα όφειλαν να) γνωρίζουν πως υπάρχει διάσταση απόψεων, μικρή ή μεγάλη, σε πολλά θέματα μεταξύ των διαφόρων Ομολογιών. Κι όμως, όλα αυτά γι’ αυτούς δεν λένε τίποτε! Η ελαφρότητα δηλαδή σε όλο της το μεγαλείο!
Σίγουρα υπάρχουν αρκετοί που έχουν τις επιφυλάξεις τους όταν γίνονται ανταλλαγές απόψεων σε κλειστό κύκλο ή όταν το κλίμα είναι αρνητικό για όσους είναι απόλυτοι στις θέσεις τους. Μεγάλο ρόλο στη βεβαιότητα αυτή παίζουν η διδασκαλία και τα κηρύγματα που έχουν ακούσει ξανά και ξανά και τα οποία επιμένουν πως «θα πρέπει να είμαστε απόλυτα βέβαιοι γι’ αυτά που πιστεύουμε». Τη βεβαιότητα αυτή θα πρέπει να την τονίζουν και προς εκείνους που ευαγγελίζουν με στόχο να τους εντυπωσιάσουν και ταυτόχρονα να τους ενθαρρύνουν να κάνουν και εκείνοι το ίδιο μ’ αυτούς βήμα της πίστης.
Υπάρχει σίγουρα πλειοδοσία στη βεβαιότητα αυτή. Και να αναλογιστεί κανείς πως οι γνώσεις τόσο των δασκάλων τους όσο και των ίδιων των πιστών στα θέματα αυτά είναι περιορισμένες και τα συμπεράσματα εύκολα, τα θέματα όμως είναι μεγάλα και σημαντικά και χρειάζονται σοβαρές μελέτες σε βάθος και μεγάλη βοήθεια. Που όμως δεν υπάρχει γι’ αυτούς ή μάλλον δε σκέφτηκαν ότι μπορεί να υπάρχει ή κι αν υπάρχει αυτοί δεν πιστεύουν πως τη χρειάζονται. Αρκετοί απ’ αυτούς ανήκουν στην κατηγορία εκείνων που πιστεύουν πως ο Θεός τους αποκαλύπτει την αλήθεια απευθείας μέσα απ’ τα όνειρα ή κάποιους άλλους τρόπους. Τι φταίει όμως η Βίβλος που υποτίθεται ότι τη σέβονται κι όμως την ποδοπατούν και την χειρίζονται σαν να είναι πολιτική εφημερίδα; Δεν δικαιολογείται τέτοια κατηγορηματικότητα και βεβαιότητα με τόση ελαφρότητα! Χρειάζεται αυτοσυγκράτηση και ταπεινοφροσύνη, όχι πλειοδοσία η οποία υποβαθμίζει το κύρος του μηνύματός τους αλλά και της ίδιας της Βίβλου.
Θα έλεγα πως το να ομολογήσει κάποιος πιστός πως έχει κάποιες αμφιβολίες ή επιφυλάξεις για κάποια θέματα πίστης θεωρείται από κάποιους περίπου ταυτόσημο της απιστίας και της προδοσίας. Αν τον ακούσουν κάποιοι ομόπιστοι του να κάνει λόγο για επιφυλάξεις και άλλα παρόμοια είναι σίγουρο πως θα του «την πούνε».
Είναι όμως τέτοιοι άνθρωποι πραγματικά βέβαιοι για όσα κατηγορηματικά διαβεβαιώνουν; Για να το εξακριβώσουμε – και αναφερόμαστε κυρίως στα συγκεκριμένα θέματα που αναφέρουμε στην αρχή του άρθρου - ένας τρόπος υπάρχει! Να παρατηρήσουμε τον τρόπο που ζουν, δηλαδή τα γούστα τους, τις επιδιώξεις και τους στόχους τους στη ζωή, τον ανθρωπισμό τους, την κοινωνική συμπεριφορά τους, τη σχέση τους με το χρήμα, αν κρύβουν εισοδήματα, αν είναι συνεπείς στην εργασία τους κλπ. κλπ.
Στη Θεσσαλονίκη που ζούσα πριν «κάμποσα» χρόνια σχεδόν έφηβος ακόμη, άκουσα για πρώτη φορά τη φράση «κούφια καρύδια», φράση που αναφερόταν σε μέλη Εκκλησιών που τα λόγια τους δεν είχαν αντιστοιχία με τη ζωή τους! Όταν η ζωή κάποιου δείχνει κοσμικότητα και απουσία πνευματικότητας πώς μπορεί να ισχυριστεί, εννοώ στα σοβαρά να ισχυριστεί, π.χ. ότι «βλέπει όλα τα σημεία» να δείχνουν πως ο Χριστός έρχεται σύντομα να κρίνει τον κόσμο [ή, σύμφωνα με άλλους, να εγκαταστήσει την επίγεια χιλιετή Βασιλεία Του με κέντρο την σημερινή επίγεια Ιερουσαλήμ] και πως αυτός/αυτή είναι έτοιμος/-η να σταθεί ενώπιον Του;
*************
Όλα τα παραπάνω είναι δικά μου εισαγωγικά σχόλια για αυτά που ακολουθούν και τα οποία ανήκουν στο σχετικά σύντομο άρθρο με τον τίτλο που δανείστηκα και που υπάρχει πάνω πάνω. Ο συγγραφέας του είναι καθηγητής ψυχολογίας σε Αμερικάνικο παν/μιο – Abilene Christian University - και διαθέτει ένα Ιστολόγιο (Blog) με τίτλο Experimental Theology (Πειραματική Θεολογία) με πολύ ενδιαφέρουσες αναρτήσεις τις οποίες χρησιμοποιούν συχνά άλλοι διεθνώς γνωστοί πανεπιστημιακοί Θεολόγοι.
ΙΔΟΥ τα Δώρα και τα Οφέλη που Φέρνει η Αμφιβολία
The Gifts and Benefits of Doubt
http://experimentaltheology.blogspot.com/2012/11/the-gifts-and-benefits-of-doubt.html
1.Επιστημολογικά Οφέλη
Δεν είναι είδηση, στη δική μας εποχή της μετανεωτερικότητας είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις για αλήθεια, για αντικειμενικότητα, για σταθερές αξίες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για θέματα έξω απ’ το χώρο της καθαυτό Επιστήμης. Συλλογικά, έχουμε χάσει το «μπούσουλα». Όλα έγιναν σχετικά, η αλήθεια με το «Κεφαλαίο Α» χάθηκε και τη θέση του πήραν οι αλήθειες με «μικρό α». Αυτό όμως δεν έφερε μόνο κακά. Με τη μετα-νεωτερικότητα τα θέματα των αδυνάτων και των περιθωριοποιημένων βρήκαν κι αυτά την ευκαιρία να ακουστούν.
[Ο όρος «μεταμοντέρνος» και κυρίως «μετανεωτερικός» ορίζεται από το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Γ. Μπαμπινιώτη) αυτός που «ακολουθεί αδιάκοπα τις εκάστοτε τάσεις χωρίς αρχές και σταθερά σημεία αναφοράς» και επίσης «(κατ' επέκταση στις κοινωνικές επιστήμες) ο ακραίος σχετικισμός στις αξίες και στην επιστημονική μέθοδο και η απόρριψη της αντικειμενικότητας».]
Πιστοί οι οποίοι χαρακτηρίζονται απ’ την τάση να δείχνουν σκεπτικισμό στα «Μεγάλα Λόγια» και τα σίγουρα συμπεράσματα βρίσκονται μάλλον στο στοιχείο τους με τη μετανεωτερικότητα. Εκεί που οι Φανταμενταλιστές χάνουν την υπομονή τους με τους οπαδούς της μετανεωτερικότητας που τα βλέπουν όλα σχετικά, οι «σκεπτικιστές» πιστοί αντί να θρηνούν για το δύσκολο σύγχρονο περιβάλλον, δηλώνουν πανέτοιμοι να «αναλάβουν» αυτοί τον σύγχρονο και μορφωμένο άνθρωπο. Μια και τους συνδέει μια κάποια συμπάθεια και κάποιο πνεύμα αλληλοκατανόησης, αυτοί θα καταφέρουν να τους παρουσιάσουν τα θέματα της Πίστης με τρόπο που να δείχνει λογικός και να «βγάζει νόημα» για τα άτομα «εκτός της Εκκλησίας». Εδώ δηλαδή υπάρχει ζήτηση για σοβαρή, κατανοητή, διανοητική συζήτηση που δεν μπορεί να προσφέρει όποιος κι όποιος!
2. Ηθικά Οφέλη
Όπως περιέγραψα στο βιβλίο μου «The Authenticity of Faith” (Η Αυθεντικότητα της Πίστης) βασιζόμενος σε ψυχολογικές έρευνες, ο δογματισμός παράγει και προάγει βία. Εκείνοι που είναι απόλυτοι στα πιστεύω τους είναι επικίνδυνοι.
Απ’ την άλλη μεριά, εκείνοι που εκφράζουν αμφιβολίες ή αβεβαιότητα είναι κατά κανόνα ειρηνόφιλοι. Οι επιφυλάξεις που διατυπώνουν για κάποια θέματα λειτουργούν σαν το κρύο νερό που πέφτει πάνω στις βίαιες τάσεις και παρορμήσεις που ενυπάρχουν σε θέματα ιδεολογίας και πίστης.
3. Ιεραποστολικά Οφέλη
Σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού προς τους εβδομήντα μαθητές του, σε όποιο σπίτι σας προσκαλέσουν να μείνετε, «μείνετε στο ίδιο σπίτι τρώγοντας και πίνοντας ό,τι σας προσφέρουν» (Λουκάς 10:7). Άτομα που διατηρούν επιφυλάξεις αισθάνονται άνετα σε τέτοια περιβάλλοντα, δεν διστάζουν να καθίσουν σε τέτοια τραπέζια και να συναναστραφούν με άλλους γιατί η περιέργεια προς τους «άλλους» είναι απ’ τα φυσικά χαρακτηριστικά τους. Με αυτή την έννοια αντιπροσωπεύουν αξιόλογο απόθεμα ανθρώπινου δυναμικού για την Εκκλησία, στο οποίο μπορεί να στηριχτεί και να αξιοποιήσει κατάλληλα.
Εκείνοι που διατυπώνουν επιφυλάξεις κατά κανόνα είναι άτομα με προχωρημένη γνώση για τις άλλες θρησκείες αλλά και για τους αθεϊστές. Τέτοιοι άνθρωποι λοιπόν συχνά γίνονται οι καλύτεροι για το πλησίασμα και τις πρώτες επαφές με άτομα εκτός Εκκλησίας.
4. Βιβλικά Οφέλη
Η άποψη που επικρατεί στις Εκκλησίες είναι πως άτομα με τάση για σκεπτικισμό θα επηρέαζαν αρνητικά τη βιβλικότητα μιας εκκλησίας. Όμως, υπάρχει και μια σημαντική εκφρασμένη άποψη σύμφωνα με την οποία οι σκεπτικιστές συχνά βοηθούν την Εκκλησία να τονώσει και να ενισχύσει τη βιβλικότητα της. Αρκετές εκκλησίες κατά κανόνα επιλέγουν πολύ ιδιαίτερους τρόπους προσέγγισης και να ερμηνείας της Βίβλου. Τέτοιες εκκλησίες συχνά τείνουν να «προσπερνούν» τμήματα της Βίβλου που είναι δύσκολα ή που προκαλούν αμηχανία ή ακόμη και ντροπή. Το βλέπουμε αυτό στα Αναγνωσματάρια των Εκκλησιών που διαθέτουν τέτοια. Οι σκεπτικιστές, αντίθετα, δείχνουν να έλκονται απ’ τα περισσότερο δύσκολα κομμάτια της Βίβλου και επιμένουν η εκκλησία να στρέψει την προσοχή της και να αφιερώσει χρόνο και σ’ αυτά, αν και κάτι τέτοιο δύσκολα το κάνει η εκκλησία. Οι σκεπτικιστές επιμένουν να ασχολείται η εκκλησία με ολόκληρη τη Βίβλο. Και με τα εύκολα και με τα «στρυφνά/δύστροπα» εδάφια και περικοπές.
5. Βιωματικά Οφέλη
Οι πιστοί που διατηρούν επιφυλάξεις σε διάφορα θέματα πίστης έχουν κατά κανόνα σαφή γνώση και επίγνωση ότι στη ζωή υπάρχουν προβλήματα και μπερδεμένες καταστάσεις. Ένα μεγάλο θέμα για το οποίο παλεύουν να βρουν απαντήσεις είναι το πρόβλημα του πόνου και του κακού. Σαν συνέπεια, αμφισβητούν έντονα τις θριαμβολογικές τάσεις και παρορμήσεις που αφθονούν στις Εκκλησίες και καταβάλουν συνεχείς προσπάθειες να περάσουν το μήνυμα πως η Εκκλησία θα πρέπει να αναγνωρίσει το γεγονός πως ο Θεός συχνά είναι απών και σιωπά μπροστά στα φρικιαστικά βάσανα που υφίστανται κάθε τόσο οι άνθρωποι. Επιμένουν πως η μαρτυρία της Εκκλησίας οφείλει να είναι μια αυθεντική, γνήσια και ειλικρινής αντιμετώπιση που να ταιριάζει με την πραγματική εμπειρία του κόσμου. Καμμιά θριαμβολογία που να μην συνοδεύεται από θρήνο. Οι πιστοί που διατηρούν επιφυλάξεις σε κάποια δύσκολα θέματα τονίζουν πως οι εκδηλώσεις μας θα πρέπει να κινούνται στα πλαίσια της αντικειμενικής πραγματικότητας και να δείχνουν πως παίρνουμε στα σοβαρά τα προβλήματα που βιώνει ο σημερινός άνθρωπος.
6. Απολογητικά Οφέλη
Ο τομέας της Δογματικής υποστηρίζει πως η Απολογητική (υπεράσπιση της πίστης) θα πρέπει να διεξάγεται με βάση τους κανόνες της επιχειρηματολογίας. Η άποψη αυτή είναι σύμπτωμα της αντιμετώπισης-θεώρησης της πίστης σαν απλής διανοητικής συναίνεσης και της Απολογητικής σαν τίποτε περισσότερο από μια δημόσια διανοητική επιχειρηματολογία. Ήταν απόλυτα αναμενόμενο, συνεπώς, σαν αποτέλεσμα αυτών των πρακτικών, να αποτύχουν στα πλαίσια της μετα-νεωτερικότητας.
Σ’ αντίθεση με αυτή την προσέγγιση, οι πιστοί που διατηρούν επιφυλάξεις σε διάφορα θέματα πίστης, δεν φαίνονται να πείθονται ιδιαίτερα από αυτές τις διανοητικές αποδείξεις. Σαν αποτέλεσμα, δείχνουν να προτείνουν, να αντιπροσωπεύουν, μια «καινούργια απολογητική», η οποία θα βασίζεται στην πρόσκληση και συμμετοχή μάλλον παρά στην επιχειρηματολογία. Η πίστη για να έχει κάποιο οποιοδήποτε νόημα, θα πρέπει πρώτα να εφαρμοστεί, να βιωθεί.
